Nhận định, soi kèo Kryvbas vs FC Mynai, 19h30 ngày 25/5: Khác biệt động lực

LTS:Trong bài phát biểu được đánh giá “chạm tới trái tim” của người Việt Nam, Tổng thống Obama đã nhắc tới "tư tưởng Phan Châu Trinh" như đại diện của tri thức Việt Nam. Vì sao một Tổng thống Mỹ như ông Obama lại nhắc tới Phan Châu Trinh chứ không phải một nhà Duy Tân nào khác và điều đó gợi mở cho chúng ta điều gì trong bối cảnh hiện nay. VietNamNet có cuộc trao đổi với GS Trần Ngọc Vương xoay quanh vấn đề này.

GS Trần Ngọc Vương, Khoa Văn học, ĐHQG Hà Nội. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Phóng viên:Trong bài phát biểu trước 4.000 người Việt Nam, Tổng thống Mỹ Obama đã nhắc tới "tư tưởng Phan Châu Trinh" như một đại diện của tinh túy tri thức Việt Nam, cùng với thơ Nguyễn Du và toán học Ngô Bảo Châu. Vậy, tư tưởng Phan Châu Trinh có vai trò thế nào trong dòng chảy tư tưởng Việt Nam, thưa GS?

GS Trần Ngọc Vương:Đầu thế kỷ 20, phong trào đấu tranh cho độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia, tiến bộ xã hội trở thành công việc cấp bách mà như diễn đạt của người đương thời là "lửa xém lông mày". Thế nhưng, vào thời điểm đó, tầng lớp trí thức mới ở Việt Nam vẫn chưa xuất hiện.

Tuy nhiên, những tư tưởng cách tân thực tế đã xuất hiện từ cuối thế kỷ 19 ở những trí thức lớn như Bùi Viện, Nguyễn Trường Tộ… Cuộc đấu tranh giữa 2 xu hướng cách tân và thủ cựu diễn ra lúc sôi động, lúc âm ỉ trong gần suốt thế kỷ thứ 19 kể cả trước khi có mặt của Chủ nghĩa thực dân cho tới khi Chủ nghĩa thực dân hiện hữu tại Việt Nam.

Trong cái áp lực chung là nếu không tự đổi mới thì cái mới ngoài mong muốn sẽ xuất hiện và làm cho cái chủ thể từng bước bị tiêu vong, từ cục bộ đến toàn thể, triều đình nhà Nguyễn đã lựa chọn cách ứng xử "cách tân để thủ cựu", một lối "đổi mới" mang tính ứng phó, chỉ nhằm mục đích giữ lại cái cũ. Đây cũng là quá trình mà triều Nguyễn đi từ "hòa" đến "hàng" trước cuộc xâm lược của thực dân Pháp. 

Phan Văn Bình vốn là một võ quan và cũng đi theo tiếng gọi của phong trào Cần Vương trong đội quân của Lê Hiệu ở khu vực Lưỡng Quảng (Quảng Nam, Quảng Ngãi - PV). Tuy nhiên, vì một sự việc hiểu lầm, Phan Văn Bình đã bị chính nghĩa quân khép cho tội phản bội và giết chết ngay trước mặt con trai là Phan Châu Trinh khi đó mới chỉ 13 tuổi. Đó là một cú sốc lớn đối với Phan Châu Trinh.

Đối diện với phong trào Cần Vương bằng chính mạng sống của cha mình, Phan Châu Trinh vẫn tiếp tục đi học, chuyên tâm với nghiệp khoa cử và đỗ tới Phó Bảng. Tuy nhiên, ngoài học "chữ thánh hiền" Phan Châu Trinh cũng là người tiếp cận rất sớm với các tài liệu tân văn, tân thư và ông đọc các tài liệu này một cách có ý thức, tiếp nhận và phản biện quyết liệt hơn so với những người khác.

Việc tiếp cận sớm với tân thư, tân văn đã giúp Phan Châu Trinh hiểu được những vấn đề của thế giới hiện đại, tiếp cận với tư tưởng Khai sáng đã làm thay đổi châu Âu trước đó. Cần chú ý rằng, Khai sáng không phải là một "phong trào" mà là một "truyền thống" ở phương Tây được đặt nền móng vững chắc từ nhiều thế kỷ trước đó. Cuộc Cách mạng xã hội Pháp diễn ra vào cuối thế kỷ 18 thế nhưng những thay đổi trong nhận thức xã hội đã lần lượt "vỡ ra" từ thế kỷ thứ 16.

Bản chất của tư tưởng Khai sáng chính là nguyên lý: Sự đổi mới, cách tân phải có nền tảng từ nhận thức, từ hệ hình tư duy, hệ hình văn hóa. Đó là quá trình chuyển từ thần học sang khoa học, từ tư duy siêu nghiệm tư biện luận lý sang tư duy thế tục, duy lý. Từ sự duy lý hóa, thế tục hóa xã hội mới ba động và tạo ra tất cả những điều khác.

Phan Châu Chinh với tất cả trải nghiệm cá nhân, bi kịch gia đình cũng như truyền thống học vấn và khát vọng cá nhân cũng đã lựa chọn con đường đó cho Việt Nam.

- Điều khiến tôi thắc mắc là vì sao Obama lại nhắc tới Phan Châu Trinh chứ không phải là một lãnh tụ nào khác của phong trào Duy Tân, như Phan Bội Châu?

- Trong cả một thời kỳ dài người ta thường hay nhóm sự đa dạng trong hành xử của các thủ lĩnh phong trào vào một vài người nào đó mà không nhận ra sự khác biệt giữa họ. Phan Châu Trinh và Phan Bội Châu cũng thuộc trường hợp như vậy khi người ta coi hai ông là đại diện nổi bật nhất của phong trào Duy Tân đầu thế kỷ 20 tại Việt Nam.

Nếu xét ở chiều sâu, trong cách cổ vũ, tập hợp lực lượng và dương ngọn cờ đổi mới, người ta có thể nói về nói về 2 cụ Phan. Thế nhưng thực chất, Phan Châu Trinh là nhân vật phức tạp hơn, phong phú hơn về mặt nhận thức và "rắc rối" về tư tưởng.

Phan Châu Trinh được đánh giá là người có tư tưởng dân chủ sớm so với các nho sĩ tiến bộ đầu thế kỷ 20.

Phan Bội Châu là một nhân cách là người vĩ đại, một con người có trái tim lớn, lòng yêu nước nồng nàn, mãnh liệt. Ông cũng nổi tiếng là người tài ba trong chốn học hành, được coi là "người hay chữ nhất nước". Nói cách khác, về nhân cách cá nhân Phan Bội Châu hấp dẫn nhiều người. Do đó, với tư cách là người đứng đầu phong trào, Phan Bội Châu được coi là một vị huynh trưởng không thể chối cãi.

Tuy nhiên, Phan Bội Châu tiếp xúc với tân thư muộn hơn so với Phan Châu Trinh. Do đó, việc hiểu biết các vấn đề của thế giới hiện đại của ông không cập nhật bằng Phan Châu Trinh. Cho nên về mặt tinh thần, Phan Bội Châu là "con đẻ" của phòng trào Cần Vương. Đây cũng là lý do Phan Bội Châu quyết tâm theo đuổi con đường đấu tranh vũ trang, sử dụng bạo lực.

Phong trào Đông Du mà Phan Bội Châu khởi xướng là cuộc vận động thất bại. Bởi mục đích ban đầu người chủ xướng ra nó sang Nhật là để cầu viện, xin quân tiếp viện, mua vũ khí, thực hiện sách lược truyền thống là "nội công ngoại kích". Dùng đấu tranh vũ trang tái lập lại phong trào đấu tranh vũ trang. Tới khi sang Nhật, gặp Lương Khải Siêu và các chính khách nhật, Phan Bội châu mới vỡ ra rằng, việc thực hiện các mục tiêu bằng phương pháp truyền thống hãy còn xa lắm.

Nói như vậy để thấy rằng, tư tưởng Phan Bội Châu chưa ra khỏi hệ hình tư duy truyền thống. Và trong thực tế, Phan Châu Trinh không đồng tình với tư tưởng của Phan Bội Châu và không ít lần hai người tranh cãi dù về quan hệ cá nhân, hai người vẫn rất kính trọng, vị nể nhau. Trong lá thư gửi Toàn quyền Beau, Phan Châu Trinh từng nói rằng: "Toàn bộ cái học của Phan Bội Châu chẳng qua chỉ là 'Chiến quốc sách' mà thôi".

Nói cách khác, với Phan Châu Trinh, mô hình lý thuyết, hệ hình chính trị mà Phan Bội Châu theo đuổi rất là cổ. Điều này phản ánh rằng trong mắt Phan Châu Trinh, Phan Bội Châu không kịp nhận thức xã hội hiện đại. Và đánh giá ấy, tôi cho là khách quan và công bằng về mặt tư tưởng chính trị của Phan Bội Châu.

- Vậy điều gì làm nên sự khác biệt trong tư tưởng của Phan Châu Trinh, thưa GS?

- Trong bối cảnh cá nhân và xã hội như vậy, Phan Châu Trinh sớm nhận ra cái khó khăn của công cuộc cải tạo xã hội và những chặng đường gập ghềnh của tiến bộ xã hội. Vì vậy, khác với Phan Bội Châu chủ trương sử dụng bạo lực, Phan Châu Trinh chủ trương đi theo con đường khai sáng với tư tưởng khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh.

Phan Châu Trinh hiểu rất rõ rằng, không có những điều đó làm nền tảng thì việc khuấy động phong trào thì chỉ dựng lại ngọn cờ cũ, đi lại con đường cũ, gặp thất bại những cái cũ đã từng xảy ra. Đấy là lý do sâu xa vì sao ông ấy không chủ trương bạo động, "ám xã" như Phan Bội Châu mà chủ trương “minh xã” - tức mọi hoạt động của ông đều minh bạch và công khai.

Bên cạnh đó, khác với chủ trương cầu viện ở nước ngoài của Phan Bội Châu và nhiều người, Phan Châu Trinh lại chủ trương "Ỷ Pháp cầu tiến bộ" (Dựa vào người Pháp để cải tạo xã hội). Ở đây, Phan Châu Trinh đã nhận ra mặt thứ hai của Chủ nghĩa thực dân, ấy là mặt xây dựng chứ không chỉ là mặt phá hoại. Tôi cho đó là cái nhìn tiến bộ và xa hơn rất nhiều so với Phan Bội Châu.

Từ góc độ của mình Phan Châu Trinh nhìn ra đường hướng "Ỷ Pháp cầu tiến bộ" không phải là đường hướng không sáng suốt. Chúng ta chứng kiến một thực tế về sau này là chính hệ thống giáo dục của nước Pháp đã đào tạo ra một đội ngũ trí thức mà chúng ta vẫn gọi là "thế hệ vàng của trí thức Việt Nam". Và chính những trí thức này sau đó đã góp một phần rất lớn trong việc loại bỏ Chủ nghĩa thực dân và tạo nền móng cho một xã hội hiện đại tại Việt Nam. Có nhìn như thế thì mới thấy hết cái viễn kiến, tầm nhìn của Phan Châu Trinh lúc bấy giờ.

- Thế nhưng dường như trong một thời gian khá dài trước đây người ta đã không nhìn thấy điều này trong tư tưởng của Phan Châu Trinh, thưa GS?

- Đúng như vậy, trong một thời gian khá dài, Phan Châu Trinh được coi như một người theo xu hướng cải lương, thiếu tinh thần mạnh mẽ của "thiết huyết", điều mà người ta tìm thấy ở Phan Bội Châu.

Khoảng vài chục năm trở lại đây, khi ta nhìn lại mối quan hệ với những cựu thù như Pháp, Nhật, Mỹ thì ta lại thấy rằng, bản thân thực thể ấy cũng không đứng yên, bản thân thực thể ấy trong quá trình phát triển của nó cũng tồn tại những mâu thuẫn. Đây là nguyên tắc nhận thức mà Marx thể hiện nhất quán, sáng suốt trong việc đánh giá vị trí vai trò của Chủ nghĩa thực dân Anh ở Ấn Độ.

Trong 2 bài viết về vấn đề này, bằng cái nhìn rất thấu thị với những tác động đa chiều của Chủ nghĩa thực dân với một xã hội thuộc địa, Marx nói rất rõ là tất cả sự kiến tạo của người Anh ở Ấn Độ, bất chấp nguyện vọng chủ quan của kẻ thực dân tất yếu đến một ngày người Ấn Độ nổi dậy chống lai người Anh và trục xuất họ ra khỏi Ấn Độ. Và thực tế sau này đã chứng minh dự báo của Marx là đúng.

Và người ta cũng bắt đầu đánh giá lại tư tưởng của Phan Châu Trinh. Từ chỗ được coi là một nhà cải lương, thiếu "sắt và máu", Phan Châu Trinh được đánh giá như một nhà yêu nước, nhà tư tưởng có chủ trương đường lối sáng suốt. Bằng chứng cho quá trình phản tư này chính là việc tên ông được lấy đặt cho một quỹ văn hóa đang ngày càng có uy tín và một trường đại học mang tinh thần khai phóng rất cao. Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh được rất nhiều trí thức trong và ngoài nước cộng hưởng.

Tổng thống Mỹ Obama đã nhắc đến tư tưởng Phan Châu Trinh như đại diện cho tri thức Việt trong bài phát biểu của mình. Ảnh: Phạm Hải.

- Việc một Tổng thống Mỹ như Obama nhắc tới tư tưởng Phan Châu Trinh gợi mở với chúng ta điều gì trong bối cảnh hiện nay, thưa GS?

- Thực tế, Obama không phải là lãnh đạo phương Tây đầu tiên nhắc tới tư tưởng Phan Châu Trinh. Trước đó, cũng đã có nhiều người khác xiển dương con đường mà Phan Châu Trinh lựa chọn. Điều này đặt ra cho chúng ta một yêu cầu phải quay lại, nhận thức lại và thực hành lại con đường mà Phan Châu Trinh đã lựa chọn cho Việt Nam.

Chúng ta đang hướng tới một nền kinh tế tri thức, với nỗ lực xây dựng nền văn hóa độc lập nhưng đa dạng, toàn diện và thông tuệ, với việc nhìn nhận vai trò động lực của khoa học kỹ thuật. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là tất cả phải được đặt trên nền tảng dân chủ hóa, thế tục hóa, duy lý hóa và trong bối cảnh ngày nay cần nói thêm cả toàn cầu hóa nữa. Đó chính là khi chúng ta thực hiện được tư tưởng tiến bộ mà Phan Châu Trinh đã đề xướng.

Lê Văn

Năm 2017, ban tổ chức xét chọn 9 tài năng trẻ khoa học công nghệ xuất sắc thuộc 5 lĩnh vực: công nghệ thông tin và truyền thông; công nghệ y – dược; công nghệ sinh học; công nghệ môi trường và công nghệ vật liệu mới.

Ban tổ chức trao giải cho 9 tài năng trẻ đạt giải thưởng Khoa học công nghệ Thanh niên Quả Cầu Vàng năm 2017. Ảnh: Thanh Hùng.

Trong đó 8 người là Tiến sĩ và 1 sinh viên xuất sắc về Công nghệ thông tin thuộc Trường ĐH Công nghệ, ĐH Quốc gia Hà Nội, đây cũng là cá nhân trẻ tuổi nhất (sinh năm 1997).

Cụ thể, ở lĩnh vực Công nghệ thông tin và Truyền thông là TS Hà Minh Hoàng (giảng viên khoa Công nghệ thông tin, Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội) và em Phạm Văn Hạnh (sinh viên khoa Công nghệ thông tin, Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội).

Lĩnh vực Công nghệ môi trường thuộc về TS Nguyễn Thị Ánh Dương (nghiên cứu viên Phòng Tuyến trùng học, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) và TS Nguyễn Thị Thủy (giảng viên khoa Công nghệ sinh học và Kỹ thuật môi trường, Trường ĐH Công nghiệp Thực phẩm TP HCM).

Ở lĩnh vực Công nghệ Y- Dược là PGS.TS Trần Xuân Bách (giảng viên cao cấp, bộ môn Kinh tế Y tế, Viện Đào tạo Y học dự phòng và Y tế cộng đồng, Trường ĐH Y Hà Nội) và TS Hoàng Văn Tổng (nghiên cứu viên Trung tâm nghiên cứu Sinh Y dược học, giảng viên bộ môn Sinh lý bệnh, Học viện Quân y).

Lĩnh vực Công nghệ sinh học tuyên dương TS Võ Thanh Sang (Trưởng phòng Công nghệ sinh học Dược, Viện Kỹ thuật công nghệ cao, Trường ĐH Nguyễn Tất Thành) và TS Vũ Bích Ngọc (nghiên cứu viên Phòng thí nghiệm nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG TP.HCM).

TS Vũ Thị Năm (nghiên cứu viên chính Phòng Ăn mòn và bảo vệ kim loại, Viện Kỹ thuật nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) được tuyên dương ở lĩnh vực Công nghệ Vật liệu mới.

Các cá nhân được nhận Cúp Quả Cầu Vàng và tiền thưởng 20 triệu đồng.

Ban tổ chức trao phần thưởng cho các nữ sinh viên tiêu biểu năm 2017 lĩnh vực kỹ thuật năm 2017. Ảnh: Thanh Hùng.

Ngoài ra, ban tổ chức cũng trao phần thưởng Nữ sinh viên tiêu biểu năm 2017 trong lĩnh vực kỹ thuật cho 20 em xuất sắc trong 4 lĩnh vực: Công nghệ thông tin, Điện, Điện tử và Cơ khí- là những ngành học mà sinh viên nữ còn hạn chế và cần được khuyến khích.  

Mỗi em được tặng bằng khen và tiền thưởng 5 triệu đồng.

Thanh Hùng

Nam ca sĩ diện sơ mi đen, đội mũ lưỡi trai. Sự có mặt của Hoài Lâm khiến nhiều đồng nghiệp, khách mời có mặt bất ngờ. Họ tranh thủ chụp ảnh, tranh thủ trò chuyện cùng nam ca sĩ trước khi vào rạp chiếu. 

Hoài Lâm dự sự kiện 

(Clip: Chum Chum)

Hoài Lâm nói đến sự kiện vì ủng hộ người đồng nghiệp thân thiết - diễn viên Bạch Công Khanh. Nam ca sĩ vốn sinh ra từ cái nôi cải lương nên muốn nhân dịp này ôn lại ký ức thuở bé bên cha mẹ. Cách đây không lâu, anh cùng Lê Phương - người góp mặt trong phim cover nhạc phim để ủng hộ ê-kíp. 

Sau đổ vỡ hôn nhân, Hoài Lâm hiếm khi chia sẻ về cuộc sống cá nhân. Nam ca sĩ chủ yếu sống ở quê nhà Vĩnh Long, thỉnh thoảng tham gia các show nhạc. 

Hôm 12/3, Hoài Lâm công khai bạn gái sau 3 năm hẹn hò. Nam ca sĩ đăng tải hình ảnh chụp cùng bạn gái kèm dòng chia sẻ "Hạnh phúc khi được bên em". Cặp đôi quen nhau khi cùng hợp tác MV Người mớicủa Hoài Lâm, ra mắt năm 2021. 

Bài viết của nam ca sĩ thu hút sự quan tâm của đông đảo khán giả. Bạn gái của nam ca sĩ tên Kim Ngân - 21 tuổi, người mẫu tự do. Nhờ có tình yêu mới, nam ca sĩ được nhận xét lấy lại phong độ ngoại hình lẫn giọng hát. Anh cũng sống tích cực hơn sau thời gian nhiều biến cố. 

Sáng đèn do Hoàng Tuấn Cường đạo diễn, khai thác về đoàn hát Viễn Phương, qua đó phần nào tái hiện một thời quá vãng của bộ môn cải lương. Tác phẩm có sự tham gia của dàn diễn viên Chí Tâm, Hồng Vân, Hữu Châu, Lê Phương, Cao Minh Đạt, Bạch Công Khanh...

Phim nhận được phản hồi tích cực từ giới truyền thông và người làm nghề trong buổi ra mắt nhờ cách khai thác câu chuyện ấn tượng, mang màu sắc hoài cổ…  Trước đó, phim dự kiến chiếu dịp Tết Nguyên đán 2024. Tuy nhiên, tác phẩm rời rạp sau 3 ngày công chiếu vì lý do khách quan. Phim chính thức trở lại rạp từ 22/3 trên toàn quốc. 

TPHCM chính thức công bố điểm chuẩn lớp 10 năm 2024

Phát biểu khai mạc sự kiện, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm nhận xét chỉ trong hai năm qua, nhận thức về chuyển đổi số báo chí đã có bước phát triển vượt bậc. Năm nay cũng là năm Thủ tướng Chính phủ ký quyết định ban hành “Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” với những nội dung nhiệm vụ cụ thể. Trên cơ sở đó, Bộ TT&TT có kế hoạch hành động chiến lược cụ thể trong việc tập huấn, nâng cao kiến thức về kỹ năng số và tập huấn bộ tiêu chí đánh giá chuyển đổi số báo chí cho các cơ quan báo chí. Khóa đào tạo này của Google không nằm ngoài mục đích đó, đi vào những vấn đề cụ thể, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của cơ quan báo chí.

Khi làm báo chí trên không gian số, không chỉ có những cơ hội mà có cả thách thức.“Chúng ta không phải chỉ làm thế nào để kiếm được quảng cáo bằng cách làm nội dung văn minh, tử tế, có phương pháp mà còn làm sao để nắn quảng cáo trên không gian số đi vào nội dung lành mạnh, sàng lọc tiến tới loại bỏ quảng cáo những sản phẩm, dịch vụ vi phạm pháp luật, lệch chuẩn, phản cảm, không để lẫn lộn vào nội dung báo chí”,Thứ trưởng chia sẻ.

Báo chí và các nền tảng xuyên biên giới như Google đều đối mặt với vấn đề làm trong sạch hệ sinh thái, để độc giả khi tìm đến nội dung tử tế, lành mạnh trên không gian mạng, có thể tiếp cận sản phẩm, thương hiệu tôn trọng pháp luật.

Thứ trưởng nhấn mạnh cần có sự quan tâm đúng hướng đến hệ sinh thái báo chí mở rộng, không chỉ có các trang web mà cả ứng dụng, fanpage, kênh xây dựng trên các nền tảng mạng xã hội. Bên cạnh chỉ đạo của cơ quan quản lý, cần sự chung tay của nền tảng để làm tốt công tác quản lý nội dung, để dòng thông tin trên báo chí trở thành dòng chảy chính trên không gian mạng.

Năm 2022, chương trình đào tạo của Google cung cấp cho cơ quan báo chí cách tiếp cận hệ thống về quá trình chuyển đổi số, nhấn mạnh việc đặt độc giả làm trung tâm và xây dựng văn hóa dựa trên dữ liệu làm nền tảng hoạt động. Dựa trên phản hồi từ những người tham dự năm ngoái, chương trình năm nay được thiết kế với trọng tâm là hỗ trợ các cơ quan truyền thông xây dựng nền tảng kỹ thuật cho hoạt động kinh doanh kỹ thuật số. Ba chủ đề của năm 2023 bao gồm: Thấu hiểu và phát triển độc giả; Giải pháp dữ liệu, xây dựng nền tảng dữ liệu bền vững và Xây dựng chiến lược phát triển doanh thu quảng cáo toàn diện.

Ông Fazal Ashfaq, Giám đốc hợp tác ngành tin tức Nam Á và Đông Nam Á tại Google, nhận định:“Một nền tảng kỹ thuật vững chắc là điều cần thiết để các tổ chức tin tức chuyển đổi mô hình kinh doanh của mình và tạo ra nguồn thu hiệu quả, bền vững trong dài hạn”.

Những hiểu biết, kiến thức được chia sẻ trong chương trình có thể là hướng đi các mô hình tiềm năng trong tương lai, giúp nhiều cơ quan báo chí ở Việt Nam thành công hơn nữa trong quá trình chuyển đổi số.

Những tiết học Lịch sử tẻ ngắt, không tạo được cảm hứng cho học sinh – là tình trạng dạy và học môn học này ở Việt Nam.

Trí tuệ con người chỉ tích cực hoạt động khi nó đứng trước những thách thức phải tìm kiếm, giải thích, phân tích, so sánh và suy ngẫm để rút ra một kết luận nào đó và người ta cảm thấy thích thú khi tự mình phát hiện hay được tạo ra một cái gì đó mới mẻ.

Học sinh sẽ chìm đắm trong suy tư để viết ra một đoạn văn hay một vở kịch hay vẽ một bức tranh về một sự kiện lịch sử, một nhân vật lịch sử hay thực hiện một nghiên cứu lịch sử.

Dạy lịch sử thế nào để học sinh hứng thú?

Lịch sử có mối quan hệ với nghệ thuật, âm nhạc, khoa học, công nghệ, tôn giáo, ngôn ngữ và toán học... Khi khám phá lịch sử cần đến các kiến thức toán học để hiểu các con số và sự kiện, dùng kiến thức về nghệ thuật để hiểu các công trình kiến trúc, cách thức xây dựng, nguyên vật liệu sử dụng để xây dựng nó.

Sử dụng công nghệ đặc biệt quan trọng để khám phá các vấn đề lịch sử. Ví dụ, các giáo viên sử dụng 3D để giải thích các cấu trúc toán học của các kim tự tháp, chúng đã được xây dựng ra sao...

Khi học sinh chơi đóng vai các nhân vật lịch sử hay diễn lạimột sự kiện lịch sử các em cần âm nhạc và nghệ thuật, sáng tạo cách nói, cách hành động, cách ăn mặc, các đồ dùng của người xưa của nhân vật sao cho lột tả được tính cách nhân vật hay mô tả được bản chất của sự kiện lịch sử...

Khi các em vẽ lại các sự kiện lịch sửhay mô tả chúng trong một tác phẩm nghệ thuật các em cần đến kiến thức về hội họa. Đồng thời những hoạt động này cũng làm cho học sinh tiếp thu tốt hơn không chỉ kiến thức lịch sử mà kiến thức của các môn học khác, củng cố, phát triển các kĩ năng và phát triển các tố chất, các năng lực sáng tạo.

Bởi thế mà nhiều phương pháp dạy học môn lịch sử được nghiên cứu và cải tiến để làm cho việc dạy học lịch sử trở nên thú vị hơn.

Ví dụ, tại bang Ohio của Mĩ, hàng năm bang này đều cho học sinh thực hiện các dự án lịch sử và các em trình bày kết quả trong ngày hội lịch sử.

Trong dự án “Ngày Ai Cập” một số học sinh của bang đã tưởng tượng xem người xưa sử dụng gàu để lấy nước từ sông Nin tưới cho vụ mùa ra sao; một số em khác thì viết về ảnh hưởng của sông Nin đối với vụ mùa và đời sống của những người nông dân thời bấy giờ ở Ai Cập, hay một nhóm khác thì sáng tạo câu chuyện lịch sử về các kim tự tháp; một nhóm khác cố gắng dùng kiến thức khoa học để giải thích cách ướp xác...

Các em có thể chơi nhiều trò chơi với các sự kiện hay nhân vật lịch sử...các em có thể mở những bữa tiệc để trình bày các món ăn, thức uống của người xưa...Các trò chơi, các vở kịch, các điệu nhảy...giúp học sinh thể hiện năng lực của bản thân và tương tác với nhau và làm cho các em vô cùng thích thú.

Điều cần tránh khi xây dựng chương trình và SGK

Chương trình giáo dục mới của Việt Nam khẳng định rằng, phát triển năng lực sáng tạo của học sinh có thể thực hiện được trong tất cả các môn học và các hoạt động và đó là 1 trong những năng lực cơ bản của HS Việt Nam trong thế kỉ 21.

Môn Lịch sử là môn học tạo nhiều cơ hội cho học sinh khám phá, tưởng tượng và sáng tạo. Ngoài việc sử dụng các phương pháp dạy học đa dạng như đã đề cập, thì xây dựng chương trình và SGK như thế nào để tránh việc học sinh phải ghi nhớ sự kiện một cách riêng lẻ, nhàm chán mà thay vào đó giúp học sinh phát triển năng lực sáng tạo là điều hết sức quan trọng.

Dạy học theo chủ đề là cách thức mà các nước đang tiến hành để giúp học sinh tích hợp kiến thức và kĩ năng các môn học, tạo điều kiện cho các em đào sâu kiến thức và sáng tạo.

Hiện nay, SGK Lịch sử của Việt Nam hầu như đang được trình bày theo các sự kiện và con số, việc giảm tải cơ học đã làm mất đi những tư tưởng lớn của các dòng lịch sử.

Ví dụ, bài 36 “Phong trào công nhân”Lịch sử lớp 10 chủ yếu mô tả các phong trào công nhân mà bỏ qua ý tưởng lớn “điều kiện sống và làm việc” quyết định động cơ, thái độ làm việc của người lao động.

Học sinh cần được tìm hiểu điều kiện cần để người lao động có thể sống và làm việc để từ đó các em lí giải được các nguyên nhân dẫn đến các phong trào đấu tranh của người lao động trong quá khứ cũng như hiện tại và nếu sau này các em là nhà lãnh đạo thì nên làm gì để người lao động làm việc tốt, nếu là người lao động thì cần biết phải đấu tranh như thế nào để đảm bảo điều kiện sống và làm việc cho bản thân.

Nhìn lại toàn bộ lịch sử loài người và mục tiêu dạy học lịch sử hiện nay có thể cấu trúc lại chương trình lịch sử theo một số chủ đề lớn như các chủ đề về: (i)Nhân vật lịch sử và các thể chế chính trị-xã hội; (ii)Tác giả và văn học-nghệ thuật qua các thời kì; (iii)Nhà phát minh, toán học và khoa học kĩ thuật; (iv)Những ý tưởng lịch sử và vấn đề nghiên cứu lịch sử; và đi sâu vào chủ đề về (v)Lịch sử Việt Nam.

Cách cấu trúc này giúp học sinh vừa có cái nhìn tổng thể về các dòng lịch sử qua thời gian, so sánh lịch sử các nước qua các thời kì, thấy được sự tiến triển của các chế độ xã hội, các phát minh khoa học, các xu hướng nghệ thuật, văn học…gắn với nhiều lĩnh vực môn học khác nhau và điều này giúp học sinh có hiểu biết sâu, có tầm nhìn để sáng tạo.

***

Khi đã có hiểu biết và nền tảng chung về lịch sử, học sinh sẽ đối chiếu, xem xét và đi sâu vào lịch sử Việt Nam. Các em sẽ thấy vị thế của Việt Nam trên thế giới trong lịch sử và hiện tại để các em có ý thức tự hào về dân tộc và có ý thức bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước ngang bằng với các nước khác.

Cấu trúc SGK theo chủ đề và sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, sáng tạo chăc chắn sẽ đem đến niềm vui, hứng thú và sự sáng tạo cho học sinh khi học môn Lịch sử.

• Trần Thị Bích Liễu