Ngày 1/12/2016, “Tín ngưỡng thờ mẫu” vừa trở thành di sản thứ 11 của Việt Nam được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Thanh đồng Hoàng Tiến Hưng cho biết: “Nghi lễ thờ mẫu tam phủ của người Việt trong đó có nghi thức thờ cúng, trang phục, âm nhạc. thì việc bảo tồn phát huy lề lối cổ trong nghi thức hành đàn, mở phủ là rất quan trọng. Nó có sự tập trung cao về cách hành đàn, là những nghi thức quan trọng nhất trong nghi lễ thờ cúng tam phủ, tứ phủ, thể hiện được đầy đủ của bốn phủ”.

Mỗi phủ đó đều có một mẫu, một vua và các vị ở trong phủ đó cai quản, và đức thần chủ (mẫu Liễu Hạnh) nổi lên với vai trò ở 2 phủ: Thiên phủ và Địa phủ. Nhưng thánh mẫu chỉ giáng phàm vào đồng nhân ở vai trò mà chủ giáo đàn nên mỗi phủ đó có một quan lớn trong 5 quan lớn theo sắc áo để theo sắc của hành đàn về phủ đó hành lễ.

Đàn tràng dĩ biện đăng trúc hương hoa, phẩm vật tri nghi, tiến cúng đình thần, hồi đồng chuẩn lạp

Phủ thiên: Một trong bốn hành đàn mở phủ không thể không có, mang tính chất bắt buộc trong lễ khai hồ mở phủ. Nếu là trai thì 7 quả trứng, gái thì 9 quả trứng.

Thoải phủ: Một trong bốn hành đàn mở phủ không thể không có, mang tính chất bắt buộc trong lễ khai hồ mở phủ. Nếu là trai thì 7 quả trứng, gái thì 9 quả trứng.

Địa phủ: Một trong bốn hành đàn mở phủ không thể không có, mang tính chất bắt buộc trong lễ khai hồ mở phủ. Nếu là trai thì 7 quả trứng, gái thì 9 quả trứng.

Nhạc phủ: Một trong bốn hành đàn mở phủ không thể không có, mang tính chất bắt buộc trong lễ khai hồ mở phủ. Nếu là trai thì 7 quả trứng, gái thì 9 quả trứng.

Hành đàn gồm có: Trứng (nam 7 quả, nữ 9 quả) trầu cau, gạo, gương lược, sách bút, dao kéo, nước hoa, xà phòng, khăn mặt, mâm son, tráp triện, choé, nước sông, khăn phủ (phủ nào khăn đấy). Khi hành đàn quan lớn về sẽ lấy quạt gương lược để bài sai, khám đàn, khám phủ, khai quang cho đồng nhân, lấy khăn phủ để buộc vào tay xong lấy trứng để bóc, ban nhất lộc ho, nhì lộc quả, ba lộc tiền cấp lương, cấp thực cho đồng và một chậu đồng thau cho đồng nhân cầm, sau đó cầm gáo đồng. Có nơi dùng gáo dừa để chọc chum lấy nước xong tắm trứng là hình thức trứng rồng lại nở ra rồng, hạt thong lại nẩy cây thong rườm rà. Xong lấy khăn buộc vào tay chít lên đầu đồng tân là hình thức sang khăn, xẻ bóng. Xong trứng long chu phủ đấy và lấy sổ bút ghi tên đồng tân cấp phú hí cho đồng tân.

Thông thường trong nghi lễ mở phủ, hay một đàn lễ đảo cầu thường các ông đồng, bà đồng hầu từ 6 đến 7 giá đồng chính, mỗi người giữ 1 vai trò nhất định như 5 quan lớn: Quan lớn đệ Nhất, Nhị, Tam, Tứ và quan lớn đệ Ngũ.

Bốn quan lớn từ đệ Nhất đến đệ Tứ mỗi người mở 1 phủ. Quan lớn đệ Ngũ (quan lớn Tuần Tranh) thì tiễn đàn.

Pháp sư tuyên trạng phát tấu biểu quan, thỉnh phật tuyên kinh cung nghinh tứ phủ cho đệ tử xuất thủ trình đồng.

Còn cung văn không thể thiếu trong lễ hầu đồng. Họ là người chơi nhạc và hát cho việc trình diễn ở mỗi giá đồng khi Thánh nhập. Nhạc cụ gồm có đàn, trống, sáo, phách… để dẫn hát trong mỗi giá hầu. Trong mỗi giá đồng nhạc hát phải phù hợp vào đúng khi Thánh giáng, Thánh thăng.

Hình thức khai hoả chú tiễn trong lễ phát tấu thỉnh thần năm phương

Đồng nhân đội trạng sớ nguyện cắt tóc làm tôi, nối đời làm con, trên theo Phật Thánh dưới theo đồng thầy.

Đại lễ trong lễ mở phủ gồm có: Hương, hoa, đăng trà, quả thực, phát tầu biểu quan, thỉnh phật tuyên kinh, cung nghinh tứ phủ, tiến cống sơn trang, điền hoàn túc trái, cầu an bản mệnh, trợ thí cô hồn.

Nghi thức hành lễ trình đồng, mở phủ là một nghi thức được xem là nghi thức tối cao nhất trong tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt, là sự khẳng định đồng nhân với thánh mẫu đình thần Tam Tứu Phủ. Nguyện cắt tóc làm tôi, nối đời làm con với nhà Thánh để từ đây nguyện cầu cho Quốc thái dân an, sống tốt đời đẹp đạo.

Sau khi hoàn tất những nghi thức mở phủ này, đủ ở 4 phủ, 4 chum choé đã được mở, 4 trứng đã được bóc, đồng tân được nhận lĩnh đủ 4 khăn, 4 trứng, 4 ngân lượng, 4 tài lộc ở 4 phủ về đến nhà đồng tân ăn đủ 4 trứng, gạo cho vào nấu cháo ăn hết thì được xem là tân đồng. Từ đây, đồng tân sẽ theo thầy để tu tập tịnh tấn, hành đạo cho đúng phép, giữ được lề lỗi của nhà Thánh, sống tốt đời đẹp đạo.

Sau thời gian 3 năm thử lính, 9 năm thử đồng thì tiến tới 1 nghi thức đại đàn trong tứ phủ là lễ tạ ơn phật thánh tạ thầy, cấp sắc thành đồng. Từ đây các thanh đồng có thể đủ duyên để đi hành đạo, khai hồ, mở phủ, nhận đệ tử.

Trong xã hội ngày nay, nhiều người cô đồng, cậu đồng chưa đủ 3 năm thử lính, 9 năm thử đồng, chưa có lễ cấp sắc thành đồng đã khai hồ, mở phủ cho đồng nhân. Đây là 1 việc làm mà hàng mấy trăm năm qua không có, được xem là không lề lỗi giữ đạo, vì không trọng thánh, trọng thầy thì không làm được thầy. Ở thời kỳ nào cũng vậy, yếu tố tiền hậu không bất nhất, kính Thánh trọng thầy đều được đặt lên hàng đầu, và đây là 1 nét đẹp trong tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ, hướng con người đến Chân, Tín, Nghĩa.

Nghi thức tẩy trần, rửa khẩu trước khi vào hầu mẫu. (ảnh chén bạc)

Động tác thỉnh Mẫu

Trứng rồng lại nở ra rồng, nghi thức bóc trứng khai hồ.

Sang khăn, xẻ bóng cho đồng, ghi tên đồng mới vào trong sổ đào

Quan lớn đệ Tam phủ đại diện cho Thoải phủ

Quan lớn đệ Tứ khâm sai đại diện cho Địa phủ trong phần lễ khai quang

Quan lớn đệ Nhất đại diện cho Thiên phủ

Quan lớn Tuần tranh - người có nhiệm vụ then chốt trong nghi lễ hầu mẫu Tam, Tứ phủ, là người đại diện cho các phủ hành quyền khiển pháp sư chú tiễn long chu tượng mã, thuyền rồng bát nhã phủ nào về phủ đấy.

Trầu bà đệ nhị Đông Cuông, bà là chủ động sơn trang trong nghi lễ hầu Mẫu và mở phủ, bà giáng đồng nhân có vai trò nhận cơi trầu, trình lính trình đồng và trầu bà sang khăn, xẻ bóng đồng nhân.

Hành lễ xin phép Phật Trời, thánh mẫu để đồng thầy vào thỉnh mẫu hầu thánh

Tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt được hình thành và phát triển qua các thời kỳ lịch sử cũng có những lúc thăng trầm nhưng sức sống của tín ngưỡng không thời kỳ nào ngưng cả, vẫn có sự truyền thừa đời cha, đời con và lớp lớp các vị truyền nhân, trưởng bối giữ hồn, giữ cốt cho tín ngưỡng trong đó phải nói đến nghi thức hành lễ trình đồng mở phủ.

Phạm Hải

Đầu tiên, không thể không khẳng định bộ phim kinh điển Tây du ký là sự nỗ lực của cả đoàn làm phim, từ dàn diễn viên chính, phụ cho tới tổ hậu kỳ, tất cả đã cùng nhau tạo dựng lên một tác phẩm huyền thoại sau bốn năm vất vả.

Dương Khiết đích thân chọn lựa kỹ lưỡng từng vai diễn trong Tây du ký.

Thế nhưng, để làm nên "cái hồn" của bộ phim thì không thể không kể đến công lao của đạo diễn Dương Khiết - người đã vô cùng vất vả trong quá trình lựa chọn diễn viên, làm nên màu sắc đặc trưng, hấp dẫn và chân thực cho mỗi nhân vật trong phim.

Tâm huyết của bà đặt vào từng nhân vật. Riêng việc thay đổi 2 lần vai diễn Đường Tăng đã khiến bà vô cùng đau đầu, chưa kể đến những nhân vật khác như Bát Giới hay những diễn viên yêu quái ở mỗi kiếp nạn.

Dương Khiết - người giải quyết mâu thuẫn của hàng trăm người trong đoàn phim

Đối với bộ phim này, vấn đề phát sinh không hề ít. Điều khiến Dương Khiết đau lòng nhất mỗi khi nhớ lại đó là những diễn viên chính muốn từ bỏ.

Khi bộ phim được phát sóng phần đầu tiên, danh tiếng của thầy trò Đường Tăng được nâng cao không ít. Họ được mời hợp tác từ rất nhiều phía, vì tiền tài và danh vọng, cũng không ít lần muốn rời đi.

Bốn thầy trò Đường Tăng sang Singapore biểu diễn khiến Dương Khiết vô cùng đau lòng.

Có lần, bốn thầy trò Đường Tăng được mời sang Singapore, cùng thời điểm đang quay bộ phim Tây du ký. Mặc dù đạo diễn Dương Khiết không đồng ý nhưng họ vẫn quyết định đi.

Lúc ấy Dương Khiết rất không hài lòng, cũng từng nhắc nhở họ ai là người đã nâng đỡ họ trong thời gian qua. Mâu thuẫn của hai bên phát sinh không ít. Nhưng cuối cùng đạo diễn Dương Khiết vẫn có thể cùng họ tiếp tục quay Tây du ký ở những phần tiếp theo. Dương Khiết mười năm không xem Tây du ký, cũng là bởi nhìn thấy họ thấy đau lòng.

Dương Khiết - đạo diễn, nhà sản xuất, người quản lý tài chính của đoàn phim

Dương Khiết không chỉ là đạo diễn mà còn kiêm nhà sản xuất của bộ phim huyền thoại Tây Du Ký. Ở thời điểm những năm 1986, kinh phí của đoàn làm phim vô cùng hạn hẹp, kỹ thuật, dụng cụ quay chụp không nhiều lại vô cùng lạc hậu, bởi vậy mà Dương Khiết đã vô cùng vất vả để tạo ra những thước phim đẹp nhất mang đến khán giả.

Kỹ thuật thô sơ của đoàn làm phim Tây du ký những năm 1982.

Đầu tiên, bà đích thân tới Hong Kong học hỏi kỹ thuật quay trong ba ngày rồi trở về tiếp tục quay Tây du ký. Dù kinh tế hạn hẹp nhưng cũng đã cùng đoàn làm phim cố gắng tận dụng những vật dụng thô sơ nhất để làm nên một kiệt tác.

Nhìn vào những thiết bị hỗ trợ lạc hậu và thô sơ của đoàn làm phim, khán giả cũng có thể thấy được sự vất vả và tâm huyết của người làm phim.

Dương Khiết - mang trong mình nỗi đau thất tín

Đạo diễn Dương Khiết từng chia sẻ một trong những lý do bà không xem Tây du ký suốt mười năm là bởi vì hổ thẹn.

Là một đạo diễn kiêm nhà sản xuất, Dương Khiết không thể không tự mình tuyển chọn diễn viên. Trong khi lựa chọn vai diễn cho nhân vật Bạch Cốt Tinh, Dương Khiết đã nhắm tới Dương Xuân Hà số một Thượng Hải lúc bấy giờ. Tuy nhiên, cô lại không đồng ý. Dương Khiết phải chấp nhận một điều kiện thì Dương Xuân Hà mới đồng ý nhận vai diễn này.

Dương Khiết đau lòng khi nhắc tới sự thất tín của mình trong bộ phim.

Điều kiện được đưa ra đó là sau vai diễn Bạch Cốt Tinh, Dương Xuân Hà sẽ được đảm nhận cả vai diễn nữ vương Nữ Nhi Quốc. Dương Khiết không còn cách nào khác đành phải đồng ý. Thế nhưng khi quay đến cảnh lấy kinh ở Nữ Nhi Quốc, để bảo đảm chất lượng của bộ phim. Dương Khiết đã lựa chọn thất tín. Điều này khiến bà vô cùng đau khổ và dằn vặt.

Thu Vũ

Loạt ảnh hậu trường quý hiếm của Tây Du Ký 1986 tiết lộ nhiều bí mật

Một vật dụng quan trọng trong thời kỳ kỹ xảo chưa phát triển như thập niên 80 được hé lộ qua loạt ảnh hậu trường Tây Du Ký.