Năm 1991, cái tên Tống Toàn Thắng lần đầu xuất hiện cùng xiếc trăn và gắn liền với hình tượng Thạch Sanh từ đó. Năm 1993, truyền thông Thụy Sỹ phát sốt với người đàn ông Việt Nam để bốn con trăn quấn quanh người, cùng loạt biệt danh quốc tế như "crazy man", "snake man"… Năm 2019, Tống Toàn Thắng là một trong hai nghệ sĩ xiếc đầu tiên tại Việt Nam được trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.

Đó là những gì khán giả thấy.

"Tôi chỉ gục ngã khi ánh đèn sân khấu đã tắt"

Rumani, Đông Âu, ngày Chủ Nhật mùa đông năm 2003.

Trước buổi biểu diễn, anh Thắng dậy sớm, đi bộ ra quán Internet gần nơi ở để nhận tin tức từ Việt Nam, như thường lệ. Lúc đó khoảng 8h sáng, chỉ có một chiếc mail duy nhất, nhưng anh đã phải mở đi mở lại vì không tin nổi vào mắt mình, trước dòng chữ: "Bố mất rồi anh ơi". 

Gần 20 năm ngồi kể lại buổi biểu diễn cuối cùng tặng bố ở quảng trường Rumani, đôi mắt anh Thắng vẫn ngấn lệ. Anh nhớ khi đó mình đã định bỏ lại tất cả để bay về Việt Nam, anh đã khóc không thể dừng trước khi được bác sĩ cho uống thuốc an thần. Nhưng rồi vì bố, và vì khán giả, người nghệ sĩ đã gói ghém mọi thứ riêng tư để bước lên sân khấu, trong hình tượng chàng Thạch Sanh khỏe mạnh, đầy năng lượng.

"Hàng nghìn khán giả vỗ tay tán thưởng tôi nhưng không ai biết, ngay khi tấm màn gió khép lại, tôi đã bật khóc", nghệ sĩ Tống Toàn Thắng kể lại. 

Với anh Thắng, việc kiểm soát cảm xúc của bản thân là yếu tố quyết định sự chuyên nghiệp của người nghệ sĩ. Vì theo anh, khán giả luôn xứng đáng được thấy những gì đẹp nhất, tốt nhất trên sân khấu. 

Vào nghề từ năm 1978, NSND Tống Toàn Thắng sớm nhận ra chân lý này khi may mắn được tham gia nhiều buổi biểu diễn quốc tế vòng quanh nước Mỹ, Đông Âu, Châu Á… những năm anh chỉ mới 25-27 tuổi. Dù thành danh sớm, nhưng con đường làm nghề của anh không trải đầy hoa hồng. 

Năm 1986, đang ở đỉnh cao sự nghiệp thì đất nước bước vào giai đoạn đổi mới, xóa bỏ bao cấp. Những nghệ sĩ xiếc như anh bị cắt bỏ nhiều phần chế độ, nhiều người phải bỏ nghề đi xuất khẩu lao động để kiếm sống. Lúc đó, tiết mục mà anh Thắng tham gia có 4 thành viên thì 2 người bỏ ngang. Anh rơi vào trạng thái khủng hoảng, cả về kinh tế và tinh thần.

Một buổi sáng, anh Thắng vô tình xem được hình ảnh một cô gái bị trăn cuốn quanh người trên cuốn tạp chí của Nga. Anh khao khát được thực hiện một tiết mục tương tự, tại Việt Nam, nhưng người diễn chính là nam.

"Tôi bắt đầu tìm hiểu về trăn, lao vào tập luyện để chuẩn bị cho ngày thành lập rạp xiếc Trung Ương năm 1991. Như một cơ hội cuối cùng để làm nghề, và được xuất hiện trong rạp xiếc hiện đại nhất cả nước một lần trong đời", Nghệ sĩ Tống Toàn Thắng chia sẻ.

Tháng 12/1991, tiết mục "Thạch Sanh đánh chằn tinh, giải cứu công chúa" lần đầu ra mắt đã tạo ra cú nổ lớn. Khán giả ngỡ ngàng trước hình ảnh người đàn ông vạm vỡ quấn quanh người hai con trăn nặng hơn 90kg, có lúc dạo chơi, có khi kịch tính nghẹt thở. 

Hình ảnh "hoàng tử trăn" Tống Toàn Thắng từ đó xuất hiện trên hàng loạt các poster quảng cáo, trải khắp đường phố Hà Nội và nhiều tỉnh thành trên cả nước. "Thấy tôi hùng dũng trên sân khấu nhưng khán giả không biết, trước khi diễn xiếc trăn đến một con lươn tôi cũng sợ", anh Thắng bật cười. 

Hơn 30 năm diễn xiếc trăn, chàng "Thạch Sanh" đã trải qua trên dưới 20 bạn diễn trăn, có con ở với anh mười mấy năm. Anh từng bốn lần suýt chết vì bị trăn cuốn đến nghẹt thở, cánh tay nham nhở không nguyên vẹn. Những vết sẹo do trăn gây ra trong quá trình luyện tập đều được anh hóa trang, che kín trước khi lên sân khấu.

Với nghệ sĩ xiếc, sự khổ luyện cũng là một yếu tố chinh phục khán giả, nhưng không phải bằng những vết thương mà phải bằng kỹ thuật biểu diễn đỉnh cao trên sân khấu.

Nghệ thuật phải vì khán giả, phục vụ cho khán giả

Những năm 70 - 80, nghệ sĩ đi diễn theo chủ trương "nghệ thuật vị nghệ thuật", tức là nghệ thuật đứng độc lập với đời sống xã hội, chính trị, khước từ sứ mệnh của người nghệ sĩ trong quá trình đấu tranh xã hội. Những vở xiếc được xây dựng theo một quy chuẩn, đôi khi là lặp đi lặp lại và bắt khán giả phải theo. 

Theo NSND Tống Toàn Thắng: "Tư tưởng này buộc phải thay đổi nếu muốn nghệ thuật xiếc phát triển. Nghệ thuật bây giờ phải vị nhân sinh, phải vì con người, phải đáp ứng được nhu cầu, thị hiếu của khán giả".

Xiếc là loại hình nghệ thuật mang tính quốc tế lớn, có thể kết hợp với nhiều thể loại khác. Để một vở xiếc hoàn chỉnh cần có đầy đủ các yếu tố: tính hấp dẫn, hồi hộp, tính thẩm mỹ và không thể bỏ qua tính chất giải trí. Giải trí trong tác phẩm không phải là chiêu trò câu kéo, không phải là bán hàng chợ, càng không để lu mờ những kỹ thuật đỉnh cao của người nghệ sĩ xiếc. 

Trong thời đại 4.0, những đạo diễn sân khấu, những nghệ sĩ cần có sự tìm hiểu về xu hướng, tận dụng lợi thế về sân khẩu, từ âm thành, hình ảnh đến trang phục để xây dựng một kịch bản hoàn hảo.

"Đây là một bài toán khó với người làm xiếc bởi phải cân bằng giữa tính chuyên môn và giải trí. Nhưng cần phải mạnh dạn thay đổi để thích nghi với thị trường, làm sao để xiếc không chỉ phục vụ cho trẻ em mà tất cả đối tượng đều có thể thưởng thức", anh Thắng nói. 

Năm 2018, nghệ sĩ Tống Toàn Thắng tiên phong trong việc khắc họa chân dung người chiến sĩ Quân đội Nhân dân Việt Nam, bằng hình thức xiếc. Các vở diễn như "Sống mãi Điện Biên"; "Ký ức Trường Sơn"; "10 cô gái ngã ba Đồng Lộc", "Vòng tròn bất tử", "Huyền thoại mẹ", "Vết chân tròn trên cát"… khi ra mắt đã gây tiếng vang lớn.

Các chương trình xiếc có nhạc sống, kết hợp với các ca sĩ, dàn hợp xướng và các nghệ sĩ xiếc phối hợp nhịp nhàng trên sân khấu. Trước phần biểu diễn, chương trình có phần giao lưu với các nhân chứng lịch sử về những năm tháng hào hùng của dân tộc. Trung bình mỗi vở, nghệ sĩ Tống Toàn Thắng mất từ 3 tuần đến 3 tháng để hoàn thiện kịch bản.

Trong các buổi biểu diễn, không chỉ có các cán bộ lão thành mà rất nhiều gia đình có con nhỏ, kể cả các bạn trẻ cũng tới xem. Thiếu tướng Huỳnh Đắc Lương, năm 2019 tròn 100 tuổi, một nhân chứng sống được mời tới vở "Sống mãi Điện Biên" đã nói với anh Thắng: "Tôi không ngờ có nhiều thế hệ đến xem như thế, cuối cùng đã có người mang chúng tôi ra ánh sáng". 

"Trách nhiệm của những người nghệ sĩ như tôi là phải mang họ ra ánh sáng, kể những câu chuyện cho mọi người biết về trang sử hào hùng của ông cha. Tôi muốn thế giới nhìn thấy, đây không phải người Việt Nam làm xiếc, mà loại hình xiếc này là thương hiệu riêng của Việt Nam", NSND Tống Toàn Thắng chia sẻ.

Giờ đây, khi đã lên làm "sếp" (Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam), anh Thắng vẫn nhận đi diễn những vai nhỏ, để điều phối sân khấu, hỗ trợ diễn viên của mình. Đặc biệt, anh vẫn liên tục nhập vai Thạch Sanh, biểu diễn xiếc trăn.

Anh Thắng chia sẻ, khán giả còn yêu cầu mình biểu diễn, còn muốn nhìn thấy mình đứng trên sân khấu tức là những nỗ lực của mình vẫn còn được ghi nhận.  

Nghệ sĩ Tống Toàn Thắng sinh năm 1967, tại Hà Nội. Hiện đang là Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam.

Năm 1978, Tống Toàn Thắng trúng tuyển Trường Xiếc Việt Nam. Năm 1983, anh ra trường về công tác tại Liên đoàn Xiếc Việt Nam. Anh là nghệ sĩ xiếc Việt Nam đầu tiên diễn xiếc với trăn, qua hình tượng "Thạch Sanh đánh chằn tinh", gắn liền với tuổi thơ thế hệ 8X, 9X.

Năm 1992, Tống Toàn Thắng giành giải thưởng "Khán giả yêu thích nhất" và "Tiết mục đặc biệt nhất" tại Liên hoan Xiếc quốc tế ở Vũ Hán (Trung Quốc). Tên tuổi của anh từ đây được thế giới biết đến nhiều hơn.

Năm 2019, anh là một trong hai nghệ sĩ xiếc đầu tiên tại Việt nam được Thủ tướng trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.

Anh đã đi lưu diễn ở nhiều quốc gia trên thế giới như: Thái Lan, Trung Quốc, Thụy Điển, 16 quốc đảo của Thái Bình Dương, 97 thành phố; 41 tiểu bang ở Mỹ với gần 1.000 buổi diễn.

Ảnh minh hoạ: The Independent.

Suy giảm khả năng đọc tại đại học

Một ngày mùa thu năm 2022, một sinh viên năm nhất đến văn phòng của Dames để chia sẻ về việc nữ sinh này cảm thấy các bài tập đầu tiên khó khăn như thế nào. Môn của Dames thường yêu cầu sinh viên đọc một cuốn sách, đôi khi rất dài và dày, chỉ trong một hoặc hai tuần. Nhưng sinh viên đó nói với ông Dames rằng tại trường trung học công lập của mình, nữ sinh này chưa bao giờ bị giao đọc hết một cuốn sách. Cô chỉ phải đọc một số đoạn trích, thơ hay các bài báo.

Giảng viên Dames chia sẻ: "Tôi há hốc mồm".

Ông đã hiểu chuyện gì xảy ra với sinh viên của mình. Không phải là các em không muốn đọc. Mà là các em không biết cách đọc. Các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông không yêu cầu các em đọc.

Năm 1979, Martha Maxwell, một học giả có ảnh hưởng trong giới văn học, đã viết: "Mỗi thế hệ, tại một thời điểm nào đó, đều phát hiện ra rằng học sinh không còn đọc tốt như mong muốn hay mong đợi của các giáo sư".

Ông Dames thừa nhận rằng tình trạng trên đã tồn tại trong một thời gian dài. 20 năm trước, các lớp học của Dames không gặp vấn đề gì khi tham gia vào các cuộc thảo luận phức tạp về Prideand Prejudice (Kiêu hãnh và Định kiến)hay Crime and Punishment (Tội ác và Trừng phạt)ngay cả khi chúng diễn ra liên tục.

Ngày nay, sinh viên chia sẻ với ông ngay từ đầu rằng khối lượng đọc như vậy là không thể. Không chỉ là tốc độ đọc mà họ phải vật lộn để chú ý đến những chi tiết nhỏ trong khi vẫn theo dõi được cốt truyện chung.

Hiện chưa có dữ liệu tổng thể về tình trạng này nhưng 33 giáo sư khi được hỏi đều chia sẻ những trải nghiệm tương tự. Anthony Grafton, nhà sử học tại Đại học Princeton, cho biết sinh viên của ông đến trường với vốn từ vựng hạn hẹp và hiểu biết về ngôn ngữ kém trước đây. Ông cho biết từng có nhiều sinh viên "đọc hiểu sâu và có chữ viết đẹp, nhưng giờ đây họ trở thành điều hiếm hoi".

Nhiều người đề cập đến điện thoại thông minh và mạng xã hội như lý do khiến sách không còn được ưa chuộng. Năm 1976, khoảng 40% học sinh cuối cấp trung học cho biết họ đã đọc ít nhất 6 cuốn sách để giải trí và chỉ 11,5% không đọc bất kỳ cuốn nào. Nhưng đến năm 2022, tỷ lệ đó đã đảo ngược.

Sách không còn xuất hiện tại trung học

Tuy nhiên, ngoại trừ lý do trên, trẻ em trung học cơ sở và trung học phổ thông dường như cũng ngày càng ít gặp phải sách trong lớp học. Trong hơn hai thập kỷ, các sáng kiến ​​giáo dục mới như Không trẻ em nào bị bỏ lại phía sauhay Xây dựng tiêu chuẩn chungnhấn mạnh vào các văn bản cung cấp thông tin và các bài kiểm tra chuẩn hóa. Giáo viên tại nhiều trường đã chuyển từ sách sang các đoạn thông tin ngắn, sau đó là các câu hỏi về ý chính của tác giả.

Mike Szkolka, một giáo viên và quản trị viên đã dành gần hai thập kỷ tại các trường học ở Boston và New York, cho biết các đoạn trích đã thay thế sách ở mọi cấp lớp. Ông nói: "Không còn bài kiểm tra nào yêu cầu: Bạn có thể ngồi xuống và đọcTolstoy không?". Và với một kỹ năng không dễ đo lường, các giảng viên và lãnh đạo quận không có nhiều động lực để dạy kỹ năng đó.

Trong một cuộc khảo sát gần đây của Trung tâm nghiên cứu EdWeek đối với khoảng 300 nhà giáo dục từ lớp 3 đến 8, chỉ 17% cho biết họ chủ yếu dạy toàn bộ văn bản, 49% xen kẽ toàn bộ văn bản với tuyển tập và trích đoạn và gần 25% cho biết sách không còn là trọng tâm trong chương trình giảng dạy của họ nữa.

Các tác phẩm kinh điển không còn là ưu tiên trong giáo dục Mỹ. Ảnh minh hoạ: The NYT.

Giáo sư cũng bất lực

Đối mặt với tình hình hiện tại, nhiều giáo sư đại học cảm thấy họ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc giao ít bài đọc hơn và hạ thấp kỳ vọng của mình. Giáo sư Victoria Kahn đã giảng dạy văn học tại Đại học UC Berkeley từ năm 1997. Bà từng giao sinh viên đọc 200 trang mỗi tuần nhưng giờ đây, con số chỉ khoảng 40% mức cũ. Bà Kahn chia sẻ: "Tôi không giao toàn bộ sử thi TheIliad. Tôi giao một số quyển trong đó. Tôi không thể nói rằng: 'Được rồi, trong ba tuần tới, tôi mong các em đọc Iliad', vì tôi biết họ sẽ không làm vậy".

Các giảng viên của Đại học Columbia, những người lên chương trình giảng dạy Văn học nhân học, cũng đã quyết định cắt giảm danh sách đọc cho năm học hiện tại.

Joseph Howley, người đứng đầu đội ngũ xây dựng chương trình, cho biết ông có thể để sinh viên bỏ lỡ một số tác phẩm kinh điển, nhưng họ nên đọc các văn bản còn lại trong danh sách một cách sâu sắc hơn. Và quan trọng là sự thay đổi này sẽ giúp các giáo sư có nhiều thời gian hơn trong việc dạy sinh viên cách đọc.

Dù vậy, không rõ các giảng viên có thể nuôi dưỡng tình yêu đọc sách cho sinh viên bằng cách thu hẹp giáo trình, bỏ đi các tác phẩm kinh điển xuất sắc hay không. Dù hàng thiên niên kỷ đã trôi qua, để hiểu được con người và đánh giá cao những thành tựu vĩ đại xuyên suốt lịch sử, thế hệ trẻ vẫn cần biết toàn bộ nội dung của The Iliad.

Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - Znews

Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.

Henry Kissinger là một trong những nhân vật ảnh hưởng, nhà ngoại giao tạo ra nhiều tranh cãi của thế kỷ XX.

Trong gần 70 năm sự nghiệp, Kissinger đã có cơ hội được làm việc, tiếp xúc và trở thành bạn bè với rất nhiều nhà lãnh đạo. Nhờ vị thế có một không hai ấy, Kissinger có thể đưa ra những tổng kết đầy đủ về các nhà lãnh đạo trong bối cảnh lịch sử bấy giờ, và có thể đưa ra quan điểm riêng từ những trải nghiệm cá nhân.

Cuốn Lãnh đạo - 6 chiến lược gia kiệt xuất định hình thế giớira đời từ những trải nghiệm ấy. Tác phẩm được hoàn thành và giới thiệu với bạn đọc vào năm 2022, khi Kissinger đã 99 tuổi, khi Chiến tranh lạnh đã kết thúc, kỷ nguyên toàn cầu hóa mở ra, vào lúc công nghệ đang từng ngày đổi thay đời sống nhân loại, khi chính các nhà lãnh đạo được đề cập trong sách đã ra đi.

Sáu nhà lãnh đạo trong cuốn sách này - Konrad Adenauer, Charles de Gaulle, Richard Nixon, Anwar Sadat, Lý Quang Diệu và Margaret Thatcher - đều được định hình bởi bối cảnh lịch sử đầy kịch tính của họ. Tất cả họ đều trở thành kiến trúc sư của công cuộc phát triển đất nước họ thời hậu chiến và cả trật tự quốc tế.

Tác giả từng tiếp xúc cả sáu người vào thời kỳ mà tầm ảnh hưởng của họ đang ở đỉnh cao và đã sát cánh làm việc với Richard Nixon. Kế thừa một thế giới mà tính chắc chắn đã bị chiến tranh làm tiêu tan, họ tái xác lập các mục đích quốc gia, mở ra những chân trời mới và đóng góp cấu trúc mới cho thế giới đang trong quá trình chuyển dịch.

Mỗi người trong số sáu nhà lãnh đạo, theo cách riêng của mình, đã đi qua lò lửa của hai cuộc Chiến tranh Thế Giới - một chuỗi xung đột dữ dội kéo dài từ khi bắt đầu Thế chiến I vào tháng 8 năm 1914 đến khi kết thúc Thế chiến II vào tháng 9 năm 1945.

Những biến động đó đều để lại dấu ấn không thể xóa nhòa đối với cả sáu nhà lãnh đạo được mô tả trong cuốn sách này. Từng là thị trưởng Cologne giai đoạn 1917-1933, Konrad Adenauer (sinh năm 1876) từng bị Đức Quốc xã cầm tù hai lần. Bắt đầu từ năm 1949, Adenauer đã đưa nước Đức vượt qua thời điểm tăm tối nhất của lịch sử khi từ bỏ tham vọng thống trị châu Âu suốt hàng thập niên, gia nhập NATO và tái thiết đất nước.

Sách Lãnh đạo - 6 chiến lược gia kiệt xuất định hình thế giới. Ảnh: Tuấn Bình.

Charles de Gaulle (sinh năm 1890) bị Đức bắt làm tù binh chiến tranh hai năm rưỡi trong Thế chiến I; trong Thế chiến II, ban đầu ông chỉ huy một trung đoàn xe tăng. Tiếp đó, sau sự sụp đổ của Pháp, ông đã hai lần tái thiết cấu trúc chính trị quốc gia: lần đầu tiên vào năm 1944 để khôi phục giá trị cốt lõi của Pháp, và lần thứ hai vào năm 1958 để hồi sinh linh hồn đất nước và ngăn chặn nội chiến. De Gaulle đã định hướng quá trình chuyển đổi lịch sử của Pháp từ một đế chế bại trận, bị chia cắt và kiệt quệ thành một quốc gia-dân tộc ổn định, thịnh vượng theo một hiến pháp hợp lý. Từ cơ sở đó, ông đã khôi phục cho nước Pháp vai trò quan trọng và bền vững trong quan hệ quốc tế.

Richard Nixon (sinh năm 1913), từ kinh nghiệm của mình trong Thế chiến II đã rút ra bài học rằng đất nước ông phải đóng vai trò cao hơn trong trật tự thế giới mới hình thành. Mặc dù là tổng thống Mỹ duy nhất từ chức, từ năm 1969 tới 1974, ông đã điều chỉnh những căng thẳng giữa các siêu cường khi Chiến tranh Lạnh leo thang. Trong quá trình này, ông đặt chính sách đối ngoại của Mỹ trên nền tảng toàn cầu và nhấn mạnh khái niệm về trật tự thế giới dựa trên trạng thái cân bằng.

Hai trong các nhà lãnh đạo được bàn tới trong cuốn sách này đã trải qua Thế chiến II với tư cách là dân thuộc địa. Anwar Sadat (sinh năm 1918) là sĩ quan quân đội Ai Cập. Từ lâu Sadat đã tạo dựng được hình ảnh nhờ ý tưởng mang tính cách mạng cùng niềm tin mãnh liệt về chủ nghĩa liên Ả Rập, và cái chết đột ngột của Gamal Abdel Nasser năm 1970 đẩy ông vào ghế tổng thống của một Ai Cập đang choáng váng và mất nhuệ khí khi chiến bại trước Israel năm 1967. Nhờ kết hợp khéo léo giữa chiến lược quân sự và ngoại giao, ông đã thành công lấy lại các vùng lãnh thổ bị mất cũng như lòng tự tin của Ai Cập, đồng thời đảm bảo hòa bình lâu dài vốn khó đạt được với Israel.

Lý Quang Diệu (sinh năm 1923) thoát chết trong gang tấc khi bị quân Nhật vây bắt năm 1942. Lý Quang Diệu đã định hình sự phát triển của một thành phố cảng nghèo nàn, đa sắc tộc ở rìa Thái Bình Dương, bao quanh là những hàng xóm thù địch. Dưới sự dẫn dắt của ông, Singapore nổi lên như một quốc gia an toàn, được quản lý tốt và thịnh vượng với bản sắc quốc gia chung là sự thống nhất trong bối cảnh đa dạng văn hóa.

Margaret Thatcher (sinh năm 1925) cùng gia đình quây quần quanh radio để nghe các chương trình thời chiến của Thủ tướng Winston Churchill trong cuộc Không chiến nước Anh. Năm 1979, Thatcher kế thừa một cựu đế quốc đang chìm trong không khí cam chịu vì mất đi ảnh hưởng toàn cầu và suy giảm vai trò quốc tế. Bà đã đổi mới đất nước của mình thông qua cải cách kinh tế và một chính sách đối ngoại cân bằng giữa táo bạo với thận trọng.

Kể từ khi Chiến tranh Thế giới lần thứ hai kết thúc, cả sáu nhà lãnh đạo đã đưa ra kết luận của riêng họ về những gì đã khiến thế giới lạc lối, cùng đánh giá rõ ràng về vai trò không thể thiếu của năng lực lãnh đạo chính trị táo bạo và đầy khát vọng.

Sử gia Andrew Roberts nhắc nhở chúng ta rằng, mặc dù hiểu biết phổ biến nhất về "lãnh đạo" bao hàm vẻ tốt đẹp vốn có, thì lãnh đạo 'thực tế là hoàn toàn trung lập về mặt đạo đức, với khả năng dẫn dắt nhân loại đến vực thẳm cũng ngang bằng khả năng đến những đỉnh cao ngập nắng. Đó là lực lượng bất định mang quyền năng đáng sợ' mà chúng ta phải nỗ lực để định hướng họ tới những điểm đích có đạo đức".

Bài viết của độc giả Nguyễn Tuấn Bình, được gửi từ email "ng...binh@gmail.com"