Hội thảo là một phần trong chuỗi sự kiện InnovaConnect, do Quỹ VinFuture phối hợp với Trường Đại học Y tế công cộng (ĐHYTCC) tổ chức.

"Đại dịch" thuốc lá mới tạo ra một thế hệ nghiện nicotine

Phát biểu tại sự kiện, GS Hoàng Văn Minh, Hiệu trưởng trường ĐHYTCC, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao ý thức cộng đồng và đưa ra các biện pháp can thiệp kịp thời nhằm đẩy lùi tỷ lệ sử dụng thuốc lá tại Việt Nam.

"Chúng tôi chọn giảng đường đại học là nơi tổ chức sự kiện, vì tôi tin rằng sự quan tâm của các em sinh viên sẽ góp phần nâng cao nhận thức, cũng như đóng góp các sáng kiến chống lại sự thịnh hành của các loại thuốc lá mới", GS Hoàng Văn Minh chia sẻ.

GS Hoàng Văn Minh cho biết, hút thuốc lá là hành vi dễ bắt gặp và thậm chí được coi là truyền thống ở Việt Nam. Trong quá khứ, việc hút thuốc được xem là cách để bắt đầu câu chuyện, để xây dựng mối quan hệ. Tuy nhiên, hút thuốc mang đến nhiều hệ lụy xấu cho sức khỏe của bản thân và những người xung quanh.

Với sự thịnh hành của các loại thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá mới) như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá lai… Việt Nam đang đối mặt với một "đại dịch" mới, tạo ra một thế hệ nghiện nicotine mới.

Trong một nghiên cứu do GS Hoàng Văn Minh thực hiện từ tháng 10/2023 đến tháng 12/2023 đối với 3.801 học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 thuộc 11 tỉnh, thành khác nhau ở Việt Nam, có tới 96,2% và 37,8% học sinh nhận thức được sự tồn tại của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.

Trong đó, 14% đã từng sử dụng thử thuốc lá điện tử và 7% hiện đang sử dụng trong 30 ngày qua. Tỷ lệ này đối với thuốc lá nung nóng là 1,8% đã từng sử dụng và 1,0% hiện đang sử dụng.

Một thống kê khác cũng được GS Hoàng Văn Minh chia sẻ, cho biết Việt Nam hiện có 45,3 triệu người hút thuốc, trong đó phần lớn là nam giới.

"Đây là xu hướng đáng lo ngại, vì nó có thể đảo ngược những nỗ lực kiểm soát việc sử dụng thuốc lá ở thanh thiếu niên đã được triển khai quyết liệt trong nhiều năm qua", GS Hoàng Văn Minh nhấn mạnh.

Không chỉ ở Việt Nam, tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới cũng gia tăng nhanh ở nhiều quốc gia trong 10 năm qua.

Sự hấp dẫn của các thiết bị thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng với kiểu dáng thời thượng, hương vị đa dạng và những chiến dịch quảng cáo tinh vi đã khiến nhiều người, đặc biệt là thanh thiếu niên, lầm tưởng rằng những sản phẩm này an toàn hơn so với thuốc lá truyền thống.

Thuốc lá điện tử có nguy hiểm?

Theo bà Bungon Ritthiphakdee, Giám đốc Điều hành Trung tâm Quản trị và Kiểm soát thuốc lá toàn cầu (GGTC, Thái Lan), thuốc lá điện tử là nguy hiểm và có gây hại cho sức khỏe.

"Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng cũng có nicotine gây nghiện, có khả năng tạo ra một thế hệ mới nghiện nicotine", bà cảnh báo.

Thực tế, cộng đồng y tế toàn cầu cũng đã ghi nhận một số trường hợp tổn thương phổi do thuốc lá điện tử, hay còn gọi là EVALI.

Theo đó, các sản phẩm thuốc lá mới được cho là có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe, đặc biệt là đối với não bộ đang phát triển của trẻ vị thành niên.

Đồng quan điểm với bà Ritthiphakdee, GS Hoàng Văn Minh cũng cho rằng việc nghiện chất nicotine dần hình thành trong quá trình sử dụng thuốc lá điện tử có thể dẫn đến sự "chuyển tiếp" sang các sản phẩm thuốc lá truyền thống.

"Sự hấp dẫn của các thiết bị thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng với kiểu dáng thời thượng, hương vị đa dạng và những chiến dịch quảng cáo tinh vi đã khiến nhiều người, đặc biệt là thanh thiếu niên, lầm tưởng rằng những sản phẩm này an toàn hơn so với thuốc lá truyền", GS Minh chia sẻ.

Không chỉ vậy, ngành công nghiệp thuốc lá còn đang tìm cách "lách" các quy định quản lý bằng việc giới thiệu các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, nhằm đối phó với các quy định ngày càng nghiêm ngặt đối với thuốc lá truyền thống.

PGS. Becky Freeman, chuyên gia từ Trường Y tế công cộng, Đại học Sydney (Úc) cho biết mạng xã hội là công cụ được các công ty, người bán thuốc lá tiếp cận để đưa sản phẩm đến với người dùng.

"Trên mạng xã hội, dễ dàng tìm thấy những hình ảnh hấp dẫn, thậm chí người nổi tiếng quảng bá sản phẩm và đưa ra những thông tin sai lệch về độ an toàn của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng", PGS. Becky Freeman cho biết.

Kết quả từ khảo sát của GS. Minh và nhóm nghiên cứu cũng cho thấy, nhiều học sinh vẫn còn những hiểu lầm sai lệch về tác hại của các loại thuốc lá mới này, khi tin rằng chúng an toàn hoặc ít gây hại hơn so với thuốc lá truyền thống. 23,5% học sinh không nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn của thuốc lá điện tử và con số này còn cao hơn đối với thuốc lá nung nóng (43,2%).

"Điều này đã dẫn đến việc nhiều học sinh sẵn sàng trải nghiệm và sử dụng các sản phẩm này mà không hề lường trước được những tác hại đi kèm", GS. Minh cho biết.

Các chuyên gia tại sự kiện đồng thuận rằng, cần phải hành động ngay lập tức, xây dựng và thực thi các chính sách kiểm soát chặt chẽ đối với những sản phẩm này.

Hiện trên thế giới có ít nhất 34 quốc gia và vùng lãnh thổ áp dụng chính sách cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá điện tử, 11 quốc gia cấm bán thuốc lá nung nóng.

Chia sẻ bài học từ Singapore, bà Ritthiphakdee cho biết, từ tháng 2/2018, chính phủ nước này đã hoàn toàn cấm việc mua bán, sử dụng và sở hữu các sản phẩm thuốc lá như thuốc lá điện tử, shisha và thuốc lá không khói.

Trong khi đó tại Úc, tỷ lệ người hút thuốc hàng ngày ở nước này hiện đã ở dưới mức 10%. PGS. Freeman cho biết để đạt được thành công này, cần có các biện pháp tiếp cận toàn diện nhiều mặt, cùng với quy định nghiêm ngặt từ chính phủ.

"Người trẻ sẽ không còn dễ dàng mua các sản phẩm ở những cửa hàng tiện lợi nữa. Mô hình này đã giúp giảm đáng kể tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong giới trẻ", PGS. Freeman chia sẻ.

Khi đến Trung tâm Bệnh nhiệt đới, các bác sĩ nghi ngờ nhiễm sán nên chỉ định xét nghiệm tìm sán. Kết quả bệnh nhân dương tính với loại Paragonimus (sán lá phổi).

Sau khi được điều trị bằng thuốc tẩy sán, bệnh nhân nhanh chóng ổn định, sau vài ngày nằm viện các triệu chứng đã hết, được xuất viện.

Theo PGS.TS Đỗ Duy Cường, sán lá phổi là bệnh do ký sinh trùng Paragonimus westermani gây ra có thể gặp ở mọi lứa tuổi, những người có thói quen ăn đồ gỏi, đồ sống chưa nấu chín.

Tại Việt Nam, bệnh hay gặp ở một số tỉnh miền núi phía Bắc như Điện Biên, Lai Châu, Sơn La… Đây là những địa phương có tập quán ăn món tôm, cua sống (ăn gỏi hoặc nướng chưa chín).

Trong món tôm, cua sống tồn tại ấu trùng sán lá phổi. Khi xâm nhập vào cơ thể người theo đường ăn uống, ấu trùng sán lá phổi sẽ xâm nhập qua thành ruột non, vào khoang bụng, sau đó xuyên qua cơ hoành đi lên phổi và tồn tại ở nhu mô phổi.

Sán lá phổi trưởng thành sẽ đẻ trứng và trứng theo đờm ra ngoài hoặc người nuốt đờm trứng sẽ xuống đường tiêu hóa để ra ngoài theo phân.

Khi trứng sán lá phổi bị đào thải ra ngoài rơi xuống nước lại nở thành ấu trùng lông, ấu trùng sẽ xâm nhập vào ốc rồi ký sinh ở cua và tôm.

Sau một thời gian nhiễm ấu trùng sán lá phổi, bệnh nhân sẽ bị đau ngực, ho kéo dài, ho ra cả đờm lẫn máu, sút cân và dẫn đến suy kiệt, thậm chí tử vong.

BS Cường nhấn mạnh: Vì ho ra máu, ho tức ngực nên rất nhiều chẩn đoán nhầm sang các loại bệnh khác như lao, viêm phổi, hay u phổi.

BS Cường khuyến cáo người dân, đặc biệt là những người dân ở vùng núi, nên ăn chín uống sôi, không ăn đồ sống, nhất là gỏi tôm, gỏi cua…

Nếu xuất hiện các triệu chứng như ho kéo dài, khó thở, ho, đau ngực cũng cần làm thêm các chỉ định tìm sán, để tránh nhầm lẫn sang với các bệnh phổi khác.

Trao đổi với phóng viên Dân trí, anh M. (45 tuổi, cha bé U.) chia sẻ, ban đầu HĐXX dự định sẽ để bé cùng tham gia phiên tòa. Tuy nhiên sau khi luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại (luật sư Trần Thị Ngọc Nữ) có ý kiến, bé đã được cho phép vắng mặt để tránh những ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý, sức khỏe.

Anh M. tâm sự, bản thân không muốn nhắc gì thêm đến bản án của mẹ bé U., vì sự việc đã diễn ra, cũng như bản thân người mẹ đã ăn năn hối hận, khóc rất nhiều và thậm chí quỳ trước tòa để xin được sự tha thứ của con gái.

Người cha cũng mong đối tượng lấy đi trinh tiết của con gái mình sớm thực hiện việc bồi thường, để anh có điều kiện chăm sóc các con, vì thời gian qua hoàn cảnh kinh tế của gia đình gặp khó khăn.

Nạn nhân vẫn bất ổn tâm lý

Anh M. chia sẻ, những ngày gần đây anh dù mới bị té xe cũng cố gắng đi làm trở lại để kiếm tiền lo cho 2 con. Trong đó, con gái út đã được anh xin cho đi học lớp 7 trở lại, sau một thời gian gián đoạn việc học khi ở cùng mẹ.

Riêng bé U. vì thời gian nghỉ học đã kéo dài đến 5 năm, do đó hiện tại chỉ có thể xin đi học bổ túc. Tuy nhiên, trường lại ở xa nhà và tính chất công việc của anh M. cũng bất tiện trong việc đưa đón con.

"Tôi đang tìm chỗ để mua cho cháu một chiếc xe đạp điện cũ. Thời gian gần đây, bé cứ đòi đi học lại suốt, nhưng tâm lý cháu vẫn còn bất ổn, thường xuyên cáu gắt khi có gì không hài lòng.

Như chỉ cần bấm điện thoại khó chịu là bé lại lớn tiếng chửi. Có lúc tôi đi làm về, thấy bé lấy mền trùm kín, rồi ngồi ôm điện thoại ở bên khóc…", người cha tâm sự.

Đáng chú ý, hiện tại, bé U. vẫn được duy trì chăm sóc sức khỏe thể chất ở Bệnh viện Nhi đồng 2 (TPHCM) mỗi tháng, cũng như theo dõi và đánh giá tâm lý định kỳ. Theo đơn thuốc 3 tháng gần nhất, bé U. được chẩn đoán mắc bệnh đái tháo đường phụ thuộc insulin, phải tiêm thuốc dưới da mỗi ngày 1 lần.

Bé cũng trong giai đoạn trầm cảm nặng, rối loạn cảm xúc dai dẳng. Đáng chú ý, bệnh nhi được khuyến cáo có nguy cơ suy dinh dưỡng cấp, cần khám và can thiệp bởi bác sĩ chuyên khoa Nội tiết.

Theo người cha, sau khoảng thời gian nơi điều trị bị khó khăn cung ứng, phải ra bên ngoài bút tiêm insulin, đến nay bé U. đã được dùng thuốc trong viện và hưởng bảo hiểm y tế, nên chi phí điều trị đã giảm nhiều.

"Giờ tôi chỉ mong bé ổn định tinh thần, đủ sức khỏe lo cho con đi học để sớm có một cái nghề, sau này tự lo được cho bản thân là đủ rồi", anh M. nói.

Luật sư Trần Thị Ngọc Nữ, Chi hội trưởng, Chi hội luật sư, Hội Bảo vệ quyền trẻ em TPHCM cho biết, Hội sẽ tiếp tục hỗ trợ cha con bé U. thực hiện các hành động pháp lý, như làm đơn yêu cầu, để đối tượng sớm thực hiện trách nhiệm bồi thường, như bản án tòa đã tuyên.

Như đã thông tin, đầu tháng 3 thông qua trình báo của người cha, Hội Bảo vệ quyền trẻ em TPHCM đã báo tin và phối hợp với Bệnh viện Nhi đồng 2, Công an phường Bến Nghé (quận 1) điều tra, phát hiện bé U. bị mẹ ruột đưa đi bán dâm nhiều lần (khi bé mới 14 tuổi).

Dù các thông tin nạn nhân cung cấp mơ hồ nhưng bằng các biện pháp nghiệp vụ, cơ quan chức năng đã tìm được vị trí bé bị xâm hại, nằm ở một khách sạn thuộc quận Phú Nhuận. Một ngày sau đó, đối tượng tên Trần Quốc Dũng (55 tuổi) đã bị cơ quan chức năng bắt giữ và nhanh chóng thừa nhận hành vi mua dâm bé gái.

Vụ việc nêu trên sau đó được chuyển cho cơ quan chức năng quận Phú Nhuận (TPHCM) thụ lý theo thẩm quyền.