Phần 1: Thế nào mới là đại học phi lợi nhuận?

Một vài điều cần nói ngay

Tư cách “công ty” (corporation) được luật pháp công nhận có quyền giao dịch vàtham gia vào các lĩnh vực trong xã hội, như một “người” (tư cách pháp nhân) vàcác cá nhân đứng sau đó không bị liên lụy trực tiếp về tài chính. 

Nói cách khác,“công ty” là một tấm bình phong để cá nhân đứng sau đó không mang trách nhiệmtrực tiếp với các sinh hoạt của công ty. 

Do đó, mọi cá nhân hay tổ chức muốn cótư cách pháp nhân để hoạt động trong xã hội phải đăng ký như một công ty, đểtránh trách nhiệm cá nhân. Công ty có thể là “vì lợi nhuận” hay “phi lợi nhuận”. 

Ảnh Lê Anh Dũng

Công ty “phi lợi nhuận” có mọi quyền và trách nhiệm về kinh tế như những công ty“vì lợi nhuận”: lập khế ước, giao kèo, buôn bán sản phẩm hay dịch vụ, thuê haysa thải lao động, tuân thủ luật lao động, đóng bảo hiểm cho công ty và cho nhânviên, trả vào quỹ an sinh xã hội, v.v… cũng như có quyền sinh lãi (tiền lời) quacác hoạt động kinh doanh của mình.

Nhưng công ty “phi lợi nhuận” không có cổ đông như một công ty thường. Tài sảncủa công ty PLN (phi lợi nhuận) thuộc về chính công ty đó (có thể là một nhàchùa, tu viện, trường học, bệnh viện, nhà dưỡng lão, viện cô nhi, hay một dịchvụ nào đó …) chứ không thuộc về cá nhân hay nhóm nào. Điều hành một công ty PLNnhư vậy là một Hội đồng quản trị (HĐQT) do thành viên chỉ định hay bầu lên(self-perpetuating board) từng nhiệm kỳ, với trách nhiệm chính là trung thành vàquản lý công ty cho hiệu quả.

Vì thế, khi công ty PLN lỗ, HĐQT có trách nhiệm phải tìm thêm tài nguyên hay bớtsinh hoạt cho cân bằng ngân sách. Ngược lại, khi công ty PLN có lời, số tiền lờinày chỉ được dùng để phát huy công ty này mà thôi; không một cá nhân hay nhómnào khác được sử dụng số lời này.

Các ĐH PLN ở Mỹ cũng là những công ty PLN, và hoạt động theo mô hình này. Khi họđược chính phủ thừa nhận là PLN, không những chính nhà trường được miễn thuếtrong các dịch vụ liên quan đến giáo dục mà các nhà hảo tâm hiến tặng cho nhàtrường này cũng được miễn thuế trên khoản hiến tặng.

Thường thường, các trường PLN sử dụng những khoản tiền hay hiện vật hiến tặngmột cách rất bảo thủ, cẩn thận: họ đầu tư số tiền này và hàng năm chỉ dùng tiềnlời của những đầu tư này vào việc giáo dục. Như vậy, số tiền hiến tặng sẽ cònmãi mãi để giúp các thế hệ đi sau. Từ chính xác của tiếng Anh là“Endowment”,không những là “hiến tặng” mà còn để dành vốn, chỉ dùng tiền lời, vào việc giáodục hay từ thiện.

Từ thế kỷ này sang thế kỷ khác, các ĐH lớn của Mỹ đã tích lũy những quỹendowmentngoạn mục: Quỹ của ĐH Harvard, chẳng hạn, đã lên đến hơn 35 tỷ USDcách đây vài năm. Và khi nào mà các cựu sinh viên hay đại gia còn muốn hiến tặngcho Harvard thì quỹ này sẽ còn tăng thêm nữa.

Tóm lại, đó là phương thức nước Mỹ đã tạo nên và phát huy một nền giáo dục cảcông lẫn tư vững vàng, hiệu quả --tuy không phải là hoàn hảo—như chúng ta chứngkiến. Phải có chiến lược lâu dài, phải có thời gian, phải có chính sách khônngoan, và phải có những đại gia, những cựu sinh viên, với tinh thần cộng đồngcao.

Đại học tư ở Việt Nam

Trong giai đoạn còn tương đối “hỗn mang” khoảng 25 năm trở lại đây, các trườngĐH tư ở Việt Nam còn đang tìm chỗ đứng và xác định cá tính căn bản của mìnhtrong một nước độc lập, thống nhất cũng như trong một thế giới chưa bao giờ ítbiên giới hay rào cản như ngày nay.

Một vài nhận xét cơ bản: thứ nhất, ĐH công và tư mọc lên như nấm sau năm 2000;hầu như tỉnh nào, bộ nào, công ty nào có máu mặt… đều muốn mở ĐH và đưa ngườicủa mình vào các ghế lãnh đạo ĐH. (4)

Một số còn đặt mình vào ghế hiệu trưởng hay chủ tịch, với một mảnh bằng tiến sĩtừ đâu đó, và nghiễm nhiên bước vào giới trí thức cao.

Thứ hai, đầu tư vào ĐH có thể sinh lãi rất to và rất nhanh. Điều này vừa có lợivà vừa là nguy cơ cho nhà trường. Có những trường dùng lợi nhuận để tăng trưởngnhưng vẫn giữ được nhóm lãnh đạo đồng nhất và tiến trình tương đối bền vững;nhưng cũng đã có những trường mà giới lãnh đạo thời kỳ đầu đã xâu xé nhau đểtranh quyền hay tranh lợi. Trường hợp đầu phải kể đến những ĐH như Hoa Sen,Thăng Long, Duy Tân, FPT, hay Văn Lang … và trường ĐH Hùng Vương có lẽ là điểnhình cho trường hợp sau.

Thứ ba, ở Việt Nam cho đến nay, chưa có một đại học thực sự phi lợi nhuận (PLN)hiểu theo mô hình của Mỹ. Có thể có một vài ĐH tư tự xưng là PLN, nhưng cốt lõicũng chỉ là “PLN theo định hướng XHCN” chứ không thật sự PLN, như đã trình bầy ởphần trên.

ĐH Hoa Sen ở TP HCM, nơi tôi có dịp cộng tác trong hai năm 2012 và 2013 ở cấptrưởng khoa và nhờ đó hiểu được phần nào tổ chức của trường, có thể là một ví dụcụ thể về tính cách PLN này.

Năm 2007, trường cao đẳng Hoa Sen được phép của Bộ GD-ĐT trở thành trường đạihọc.  Hội đồng quản trị từ đó đến nay do ông Trần Văn Tạo, nguyên Phó Giámđốc Công an TPHCM và nguyên Trưởng ban Tư tưởng Văn hóa Thành ủy, làm chủ tịchvà TS sử học Bùi Trân Phượng là phó chủ tịch kiêm hiệu trưởng. Hai phó hiệu trưởng mấy năm saunày là Th.S. Phạm Thị Thủy phụ trách tài chánh và Th.S. Đỗ Sỹ Cường phụ tráchhọc thuật, kiêm bí thư chi bộ Đảng. Cả ba thành viên ban giám hiệu (HT và haiPHT) đều là Đảng viên.

Về mặt tài chính, Trường ĐH Hoa Sen đã rất thành công, theo như con số của nhàtrường báo cáo cho Hội đồng cổ đông hàng năm: thu nhập năm đầu tiên thành ĐH(2007) là 85 tỷ VNĐ đã tăng tới 267 tỷ trong năm 2013 vừa qua. Tăng khoảng gấpba lần trong 7 năm.

Tương tự, lợi nhuận (chênh lệch chi thu) sau thuế cũng tăng từ 11.8 tỷ VNĐ năm2007 đã lên đến năm 65.4 tỷ năm 2013; nghĩa là lợi nhuận tăng lên gấp 6 lầntrong 7 năm. Trừ những hành vi phạm pháp, ít có đầu tư nào có thể tăng trưởngnhanh và đều như thế.

Nhưng có lãi không phải là điều xấu. Trái lại là khác; nó chứng minh được khảnăng quản lý của giới lãnh đạo nhà trường. Nó chỉ xấu nếu ĐHHS không đào tạosinh viên của mình như đã hứa hẹn; và nếu nhìn vào con số của Hoa Sen công bố,về tỷ số sinh viên có việc làm khi ra trường, thì HS có kết quả khá tốt. Tốt hơnnhiều trường, công cũng như tư, ở Việt Nam hiện nay.

Vậy ĐHHS có phải là một trường PLN như nhà trường tự xưng không?

Hôm 17/3/2014, Đảng ủy ra nghị quyết số 07/NQ-DU và ngay hôm sau, Hiệu trưởng Bùi TrânPhượng ra công văn cho nhân viên từ cấp trưởng bộ phận trở lên khẳng định rằng: “Tôi sẽ triển khai đến toàn thể cấp trưởng bộ phận để phối hợp, lãnh đạo toànthể giảng viên, nhân viên nhà trường kiên quyết thực hiện chủ trương giữ vững đường lối phi lợinhuận của nhà trường, … đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng và hợp pháp của giảng viên, nhân viên và các cổ đông của nhà trường.”

Theo như Ban giám hiệu và HĐQT của Hoa Sen báo cáo cho Đại hội Cổ đông hàng năm,cổ đông của Hoa Sen đã nhận được ít nhất 12% (năm 2012) và cao nhất là 22% (năm2013) tiền lời mỗi năm, kể từ 2007.(6)

Đặc biệt hai năm 2012 và 2013, HĐQT quyết định tăng vốn điều lệ từ 30 tỷ lên 72tỷ (2012) và một năm sau lại lên 110 tỷ (2013). Không có con số chính xác về trịgiá của trường ĐHHS, nhưng một số chuyên gia ước lượng trị giá này đã tăng từkhoảng 15 tỷ (2007) lên tới mấy trăm tỷ hiện nay.

Thêm vào đó, công ty Hoa Sen đã hai lần phát hành “cổ phiếu thưởng” cho cổ đônghiện hữu: năm 2012 với tỷ lệ 140/100 và năm 2013 với tỷ lệ 153/100; nghĩa là sốcổ phiếu của mỗi cổ đông đã tăng lên hơn gấp đôi nếu họ là cổ đông từ trước năm2011. Có thể nói, cổ đông của ĐHHS đã làm giàu khá nhanh và khá bền vững quaphương thức đầu tư này.

Đối với giảng viên và nhân viên, Đại hội đồng Cổ đông của trường Hoa Sen hàngnăm vẫn chấp thuận tặng tiền thưởng cuối năm cho mọi người cũng như những mónquà khoảng 500,000 vào những dịp lễ như Ngày Nhà Giáo 20/11, Quốc khánh 2/9, LễLao Động 1/5, Ngày Phụ Nữ Quốc Tế 8/3, v.v… Năm 2013, số tiền thưởng cuối nămtương đương với hai tháng lương.

Việc Trường ĐH Hoa Sen vẫn là một trường “vì lợi nhuận” như mọi trường tư khác ởViệt Nam hiện nay không phải là một đại họa. Làm kinh tế lương thiện không có gìđáng chê trách; làm kinh tế bằng dịch vụ giáo dục cũng không có gì phải xấu hổ;và nhà trường đạt được nhiều lãi cho cổ đông cũng không vi phạm luật pháp nào.

Vấn đề đặt ra ở đây là ĐH Hoa Sen có nên  là PLN hay không? Áp dụng phươngchâm “sống tử tế” của nhà trường thì tôi nghĩ là không nên, vì dễ gây ngộ nhận cho sinh viên, phụhuynh, và cho chính các nhân viên, giảng viên của trường. Tôi không lo cho cổđông của trường; họ biết họ là chủ nhà trường và họ vẫn nhận cổ tức rất đều đặnhàng năm.

Nhưng cũng nhân dịp này, tôi hy vọng ĐH Hoa Sen sẽ chỉnh đốn lại nội bộ, từ việc điềuhành, kế toán và quản lý đến các vấn đề học thuật, giáo dục khai phóng và phụcvụ sinh viên, cho đến việc đãi ngộ tử tế và tương xứng với nhân viên, giảng viênlà những rường cột của bất cứ ĐH nào … để trường này, đang trên đà tiến triểntốt, sẽ còn tiến xa hơn nữa và tối thiểu cũng cạnh tranh ngang hàng với cáctrường quốc tế trong khu vực Đông Nam Á.

Một ngày đẹp trời nào đó, biết đâu Việt Nam sẽ may mắn có một đại gia với tấmlòng cũng rộng như gia tài của họ, sẽ mở và nuôi một trường ĐH thật sự philợi nhuận, để rồi chừng một thế kỷ nữa, con cháu chúng ta mới nên nói đến chuyện“trường đẳng cấp quốc tế” hay dám so sánh với Stanford, Harvard.

• Vũ Đức Vượng

Chú thích :

(4) “Việc mở rất nhiều trường ĐH trong thời gian qua dường như là do mắc bệnh“háo danh”. Việc cho phép mở các trường ĐH ở tất cả các tỉnh là một sai lầm”.

Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết

http://www.thanhnien.com.vn/pages/20140514/dai-hoc-hoc-dai.aspx

(5) Quyết định số 274/2006/QĐ-TTg, ngày 30/11/2006 của Thủ tướng cho thành lậptrường ĐH Hoa Sen

(6)  Bảng tóm lược lợi nhuận của Hoa Sen:

            Năm                Lợinhuận                  Chiacổ tức                 %

            2007                11.850 tr.                     2.100tr.                       18%

            2008                 9.400 tr.                    1.700tr.                       18%

            2009                15.700 tr.                     2.250tr.                       14%

            2010                17.000 tr.                     2.250tr.                       13%

            2011                19.200 tr.                     3.450tr.                       18%

            2012                37.400 tr.                     3.600tr.                       12%

            2013                65.400 tr.                     14.400tr.                     22%

Theo tuyên bố chung này, các thành viên APEC sẽ tạo điều kiện dịch chuyển lao động, phát triển kỹ năng và tăng cường sự tham gia của phụ nữ vào phát triển kinh tế.

Các thành viên APEC sẽ thúc đẩy việc làm chất lượng và tăng cường kết nối con người thông qua phát triển nguồn nhân lực. 

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phát biểu tại Hội nghị Ảnh: Đức Trung (MPI Portal)

Bên cạnh đó, tuyên bố chung cũng khẳng định tầm quan trọng của việc hỗ trợ toàn diện và bền vững nhằm giải quyết hệ quả xã hội của toàn cầu hóa, bao gồm cả vấn đề bình đẳng và nhu cầu của các nhóm yếu thế như thanh niên và người tàn tật.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam Bùi Quang Vinh, đại diện các Bộ trưởng APEC đưa ra tuyên bố chung, cho biết: Các đại biểu đều nhất trí rằng mặc dù có nhiều khác biệt về trình độ, các nền kinh tế APEC đều cần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao với những thế mạnh riêng để vừa có thể cạnh tranh, vừa hợp tác hiệu quả trong bối cảnh hiện nay. Nhiều vấn đề về lao động, việc làm có tính khu vực, toàn cầu đang cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các nền kinh tế thành viên APEC để giải quyết.

Phát triển nguồn nhân lực là chìa khóa để các nền kinh tế APEC tiếp tục trở thành động lực tăng trưởng của thế giới và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. 

Trước đó, trong phiên khai mạc hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã có bài phát biểu quan trọng.

Thủ tướng khẳng định, nguồn nhân lực có vai trò quan trọng hàng đầu để duy trì sự năng động và tăng trưởng nhanh của khu vực này trong giai đoạn phát triển vừa qua. APEC đã chú trọng phát huy hiệu quả nguồn nhân lực dồi dào với trình độ kỹ năng ngày càng cao đi đôi với phát triển khung khổ thể chế phù hợp. Các chương trình, dự án và các sáng kiến hợp tác của APEC đã góp phần tạo thêm nhiều việc làm, nhất là cho thanh niên, đáp ứng yêu cầu của chuỗi cung ứng quốc tế, tăng cường lợi thế cạnh tranh của các nền kinh tế APEC.

Tuy nhiên, trong bối cảnh tình hình kinh tế thế giới còn nhiều khó khăn, thất nghiệp còn cao, mất cân bằng cung – cầu lao động tay nghề cao, bất ổn xã hội và nhiều rủi ro tiểm ẩn. Đây là những vấn đề phải được giải quyết ở tầm quốc gia, khu vực và toàn cầu. 

Với vai trò của mình, APEC cần tăng cường hơn nữa các hoạt động liên kết hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm, nhất là trong phát triển nguồn nhân lực, khuyến khích sự năng động, sáng tạo và tăng cường kết nối con người..., coi đó là những biện pháp quan trọng để tái cơ cấu, phục hồi tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội và phát triển con người.

Thủ tưởng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định sau 30 năm đổi mới Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Việt Nam đã xác định phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một khâu đột phá chiến lược để phát triển bền vững kinh tế - xã hội, cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng và hướng tới mục tiêu thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Việt Nam đang trong thời kỳ dân số vàng, đây là cơ hội, lợi thế quan trọng để Việt Nam phải nỗ lực phát huy nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của nguồn nhân lực quốc gia, góp phần phát triển nhanh, hiệu quả và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng vào các cơ chế hợp tác, liên kết khu vực và quốc tế, nhất là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và các Hiệp định thương mại tự do có những yêu cầu và tiêu chuẩn cao về nguồn nhân lực.

Hội nghị Bộ trưởng về phát triển nguồn nhân lực APEC lần thứ 6 có sự tham gia của 200 đại biểu đến từ 21 nền kinh tế thành viên APEC, Ban thư ký APEC, Hội đồng tư vấn kinh doanh APEC, Tổ chức lao động quốc tế (ILO)...

Ngân Anh

Tại Việt Nam, xu hướng bán hàng qua livestream trước đây chỉ được một số ít nhà bán hàng nhỏ lẻ áp dụng hoặc xuất hiện trên các nền tảng thương mại điện tử lớn. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nhiều thương hiệu lớn bắt đầu áp dụng hình thức này nhằm đa dạng hóa kênh bán hàng và giúp sản phẩm đến gần hơn với khách hàng.

Ví dụ, trong năm 2021 vừa qua, nhiều CEO của các công ty Việt Nam đã đích thân xuất hiện trên sóng livestream để bán hàng. Ngoài ra, các mặt hàng xa xỉ cũng đang làm quen với xu hướng livestream: theo ghi nhận của Brands Vietnam, một thương hiệu mỹ phẩm nổi tiếng của Hàn Quốc đã tổ chức bán hàng livestream với sự góp mặt của các siêu mẫu hàng đầu Việt Nam. Hiện tại, với số lượng người sử dụng và độ phủ sóng của Internet đang ngày càng tăng, Việt Nam sẽ là thị trường đầy hứa hẹn cho sự phát triển của livestream và Social Commerce.

Bên cạnh hình thức bán hàng thông qua livestream thì dạng bài đánh giá, hay video ngắn ngày càng phát triển mạnh trên các trang mạng xã hội như: Instagram, TikTok, Facebook,... Đặc biệt trên nền tảng TikTok, các nội dung quảng cáo, khuyến mãi được truyền tải thông qua video ngắn với những chủ đề hấp dẫn người xem như: mở hộp, đánh giá sản phẩm... rất được ưa chuộng. Thời lượng video tối đa 1 phút khiến người xem nắm bắt thông tin sản phẩm nhanh chóng và đầy đủ. Trong đó, những nội dung "đập hộp" sản phẩm được mua từ các nền tảng thương mại điện tử đã giúp các TikToker thu hút nhiều người xem.

Mua bán đa kênh và đa dạng phương thức thanh toán

Với thế mạnh về công nghệ tiên tiến và nguồn dữ liệu lớn, các nền tảng thương mại điện tử cho phép nhà bán hàng mở rộng khả năng cung cấp sản phẩm và dịch vụ trên đa dạng kênh và thiết bị. Do đó, ngày càng nhiều thương hiệu và nhà bán hàng tham gia kinh doanh trên thương mại điện tử nhămd đa dạng hóa kênh bán hàng, từ đó tiếp cận người dùng hiệu quả hơn, tăng khả năng bỏ hàng vào giỏ và tái mua sắm của người dùng.

Mua sắm đa kênh không chỉ mang lại lợi ích cho nhà bán hàng trực tuyến mà còn cả nhà bán hàng ngoại tuyến, thông qua việc đẩy mạnh mối quan hệ với khách hàng và tăng mức độ bao phủ thương hiệu.

Ngoài ra, để thúc đẩy mua bán trực tuyến, việc đa dạng hóa kênh thanh toán sẽ tăng mạnh trong năm 2022. Theo báo cáo từ Appota, tỷ lệ người tiêu dùng Việt Nam sử dụng ví điện tử để giao dịch tại các nền tảng thương mại điện tử vào năm 2021 là 14% và dự kiến đạt hơn 22% trong hai năm tới. Việc thanh toán bằng ví điện tử trở nên phổ biến và có khả năng thay thế phương thức thanh toán tiền mặt khi nhận hàng (COD) trong tương lai gần.

Tuy nhiên, các mối lo liên quan đến tính an toàn và bảo mật vẫn còn hiện hữu, đặc biệt là với những người ở nông thôn hoặc nhóm người trung niên và lớn tuổi chưa có cơ hội tiếp cận nhiều với công nghệ. Vì vậy, các bên cung cấp giải pháp thanh toán cần đưa ra những cam kết mạnh mẽ về vấn đề đảm bảo an ninh và bảo mật khi sử dụng các phương thức thanh toán qua ví điện tử, từ đó xây dựng và củng cố niềm tin của người tiêu dùng Việt Nam.

Những cam kết này cũng đóng vai trò là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của phương thức thanh toán kỹ thuật số trong tương lai.

Xu hướng cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm của người dùng

Thị trường thương mại điện tử Việt Nam đã phát triển vượt bậc và ghi nhận những con số ấn tượng trong năm 2021. Trong đó, thói quen mua sắm mới của người tiêu dùng đã góp phần quan trọng thúc đẩy sự tăng trưởng của thương mại điện tử và là tiền đề tạo nên động lực phát triển trong năm 2022, khi mua sắm trực tuyến đang dần trở thành một phần trong cuộc sống của người dân.

Mục đích của việc cá nhân hóa chính là nâng cao trải nghiệm mua sắm của khách hàng. Với sự cho phép từ khách hàng, các thông tin liên quan đến trải nghiệm mua sắm đa kênh được tổng hợp và đóng vai trò nòng cốt giúp nền tảng thương mại điện tử và các nhà bán hàng cải thiện hành trình cá nhân hóa mua sắm. Việc ứng dụng công nghệ AI đóng một vai trò quan trọng để thu thập và xử lý thông tin, giúp các nền tảng thương mại điện tử thấu hiểu khách hàng hơn và thiết kế những trải nghiệm riêng dành cho họ.

Phương Uyên

Thương mại điện tử tất bật những ngày sát Tết

Những ngày cuối cùng của năm Âm lịch, sức mua trên thương mại điện tử vẫn tăng cao khiến các bên phải liên tục bổ sung hàng hoá và tối ưu giao nhận.