Bác sĩ “Không kịp trở tay”

Từ đầu năm đến nay, cả nước ghi nhận nhiều dịch bệnh diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng, trong đó có bệnh do não mô cầu. Như mới đây, TP.HCM vừa ghi nhận một phụ nữ 52 tuổi tử vong sau 6 giờ nhập viện bởi sốc nhiễm trùng do não mô cầu. Một ngày trước, bệnh nhân khởi phát triệu chứng đầu tiên như sốt, ớn lạnh, đau nhức, sau đó xuất hiện các mảng ban màu hồng tím lan ra toàn thân.

Theo Cục Y tế dự phòng, bệnh có tỷ lệ tử vong cao lên đến 50% nếu không điều trị kịp thời. Cứ 5 người sẽ có 1 người bị khuyết tật cả đời như chậm phát triển trí tuệ, điếc, liệt, tàn tật… ngay cả khi được cứu sống.

Theo báo cáo của Bộ Y tế về bệnh truyền nhiễm (năm 2016), bệnh do não mô cầu là 1 trong 10 bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất (0,006/100.000 dân). Còn báo công bố năm 2023 của Viện Pasteur HCM, tỷ lệ tử vong của bệnh ở trẻ em dưới 5 tuổi khu vực phía Nam giai đoạn 2012 - 2021 lên đến 10%.

TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó Trưởng khoa Nhiễm - Thần kinh, BV Nhi đồng 1, TP.HCM chia sẻ bệnh diễn tiến nhanh, có thể giết chết người khỏe mạnh chỉ trong 24 giờ khiến bác sĩ “không kịp trở tay”. Trẻ có thể sáng còn đi học khỏe mạnh nhưng tối đã rơi vào nguy kịch, tử vong. 

Bệnh có hai thể phổ biến nhất là viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết và các thể khác ít gặp hơn như viêm phổi, viêm khớp, viêm màng ngoài tim, viêm kết mạc… Lứa tuổi nào cũng có nguy cơ mắc bệnh nhưng ba nhóm có tỷ lệ nhiễm cao hơn là trẻ dưới 5 tuổi, thanh thiếu niên 14 - 20 tuổi, người bị suy giảm miễn dịch.

Bệnh có các triệu chứng ban đầu dễ bị chẩn đoán nhầm với nhiều bệnh hô hấp khác. Cụ thể, trong 0 - 8 giờ đầu, các triệu chứng không đặc hiệu (giống như cúm) gồm đau đầu, sốt, viêm họng, sổ mũi, biếng ăn, buồn nôn. Từ giờ thứ 9 - 15, xuất hiện tử ban, lạnh tay chân, cứng cổ, sợ ánh sáng. Từ 16 - 24 giờ, bệnh nhân co giật, mê sảng, mất ý thức, tử vong. Ghi nhận trên thực tế, thời điểm nhập viện của đa số bệnh nhân vào giờ thứ 19, quá trễ để điều trị. 

Theo báo cáo Gánh nặng kinh tế - Chi phí bệnh tật ở Đức từ năm 2001-2015, trung bình mỗi ca bệnh mất từ 57.000 euro (hơn 1 tỷ đồng) đến 171.000 euro (hơn 4,5 tỷ đồng). Ở Anh, chi phí chăm sóc bệnh nhân bệnh do não mô cầu chiếm 83% tổng chi tiêu của cả gia đình. Ở Việt Nam, người bệnh có thể mất rất nhiều chi phí để điều trị khỏi bệnh và theo dõi các di chứng lâu dài.

TS.BS An Nghĩa cho biết vi khuẩn não mô cầu có đường lây thông qua các giọt nước bọt nhỏ bắn ra khi người nhiễm não mô cầu ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần. Nguồn lây vi khuẩn não mô cầu có thể từ người bệnh hoặc người khỏe mạnh mang vi khuẩn nhưng không biểu hiện triệu chứng với tỷ lệ khoảng 10 - 20% dân số chung.

Chủ động phòng bệnh bằng vắc xin

CDC Mỹ ước tính, có 1.2 triệu ca nhiễm và 135.000 ca tử vong bởi bệnh do não mô cầu mỗi năm trên thế giới.

Vào năm 2023, nhằm nâng cao nhận thức, hiểu biết đẩy lùi bệnh bệnh do não mô cầu, Quỹ nghiên cứu về bệnh do não mô cầu, Liên đoàn các tổ chức phòng chống bệnh do não mô cầu (CoMO) và Sanofi đã ra mắt lá cờ đẩy lùi bệnh viêm màng não. Đây là biểu tượng đầu tiên trên toàn cầu nhằm nâng cao nhận thức về căn bệnh này với sự đồng hành của ba vận động viên Ellie Challis (Anh), Théo Curin (Pháp) và Davide Morana (Ý), những người từng chịu di chứng sau mắc bệnh do não mô cầu từ khi 16 tháng, 6 tuổi và 24 tuổi.

Tại Việt Nam, bệnh do não mô cầu xảy ra rải rác quanh năm. Mùa hè năm 2021, một số tỉnh, thành đã ghi nhận tình trạng bệnh nhân viêm màng não tăng vọt. Do đó, chủ động tiêm vắc xin, tạo kháng thể sớm là biện pháp phòng chống bệnh tốt nhất.. 

Hiện các nhà khoa học đã tìm được 13 nhóm huyết thanh não mô cầu, trong đó 5 nhóm A, B, C, Y, W là nguyên nhân của 90% các ca bệnh não mô cầu xâm lấn trên thế giới. Dịch tễ học các nhóm huyết thanh có sự biến đổi, thay đổi theo thời gian và giữa các quốc gia, các vùng địa lý nên khó dự đoán.

Hiện Việt Nam có 3 loại vắc xin phòng 5 nhóm não mô cầu khuẩn nguy hiểm trên gồm nhóm A, C, Y, W-135 của Mỹ, nhóm B của Ý và nhóm B, C của Cuba. Trong đó, vắc xin cộng hợp tứ giá A, C, Y, W-135 phòng bệnh do não mô cầu đã giảm đến 90% số ca mắc bệnh ở các nhóm huyết thanh chính gây bệnh C, Y và W-135. 

Nguyên tắc để vắc xin tạo miễn dịch bảo vệ tốt nhất là tiêm đúng và đủ phác đồ, kể cả các mũi tiêm nhắc. Tất cả mọi người cần phòng ngừa đầy đủ cả 5 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh. Phòng ngừa thiếu một hoặc một vài nhóm có thể dẫn đến nguy cơ mắc bệnh. Vắc xin không chỉ có tác dụng bảo vệ đơn lẻ cho sức khỏe cá nhân và gia đình, mà còn giúp ngăn ngừa và hạn chế các ổ dịch phát sinh trong cộng đồng. 

Ngọc Minh

Bác sĩ “Không kịp trở tay”

Từ đầu năm đến nay, cả nước ghi nhận nhiều dịch bệnh diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng, trong đó có bệnh do não mô cầu. Như mới đây, TP.HCM vừa ghi nhận một phụ nữ 52 tuổi tử vong sau 6 giờ nhập viện bởi sốc nhiễm trùng do não mô cầu. Một ngày trước, bệnh nhân khởi phát triệu chứng đầu tiên như sốt, ớn lạnh, đau nhức, sau đó xuất hiện các mảng ban màu hồng tím lan ra toàn thân.

Theo Cục Y tế dự phòng, bệnh có tỷ lệ tử vong cao lên đến 50% nếu không điều trị kịp thời. Cứ 5 người sẽ có 1 người bị khuyết tật cả đời như chậm phát triển trí tuệ, điếc, liệt, tàn tật… ngay cả khi được cứu sống.

Theo báo cáo của Bộ Y tế về bệnh truyền nhiễm (năm 2016), bệnh do não mô cầu là 1 trong 10 bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất (0,006/100.000 dân). Còn báo công bố năm 2023 của Viện Pasteur HCM, tỷ lệ tử vong của bệnh ở trẻ em dưới 5 tuổi khu vực phía Nam giai đoạn 2012 - 2021 lên đến 10%.

TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó Trưởng khoa Nhiễm - Thần kinh, BV Nhi đồng 1, TP.HCM chia sẻ bệnh diễn tiến nhanh, có thể giết chết người khỏe mạnh chỉ trong 24 giờ khiến bác sĩ “không kịp trở tay”. Trẻ có thể sáng còn đi học khỏe mạnh nhưng tối đã rơi vào nguy kịch, tử vong. 

Bệnh có hai thể phổ biến nhất là viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết và các thể khác ít gặp hơn như viêm phổi, viêm khớp, viêm màng ngoài tim, viêm kết mạc… Lứa tuổi nào cũng có nguy cơ mắc bệnh nhưng ba nhóm có tỷ lệ nhiễm cao hơn là trẻ dưới 5 tuổi, thanh thiếu niên 14 - 20 tuổi, người bị suy giảm miễn dịch.

Bệnh có các triệu chứng ban đầu dễ bị chẩn đoán nhầm với nhiều bệnh hô hấp khác. Cụ thể, trong 0 - 8 giờ đầu, các triệu chứng không đặc hiệu (giống như cúm) gồm đau đầu, sốt, viêm họng, sổ mũi, biếng ăn, buồn nôn. Từ giờ thứ 9 - 15, xuất hiện tử ban, lạnh tay chân, cứng cổ, sợ ánh sáng. Từ 16 - 24 giờ, bệnh nhân co giật, mê sảng, mất ý thức, tử vong. Ghi nhận trên thực tế, thời điểm nhập viện của đa số bệnh nhân vào giờ thứ 19, quá trễ để điều trị. 

Theo báo cáo Gánh nặng kinh tế - Chi phí bệnh tật ở Đức từ năm 2001-2015, trung bình mỗi ca bệnh mất từ 57.000 euro (hơn 1 tỷ đồng) đến 171.000 euro (hơn 4,5 tỷ đồng). Ở Anh, chi phí chăm sóc bệnh nhân bệnh do não mô cầu chiếm 83% tổng chi tiêu của cả gia đình. Ở Việt Nam, người bệnh có thể mất rất nhiều chi phí để điều trị khỏi bệnh và theo dõi các di chứng lâu dài.

TS.BS An Nghĩa cho biết vi khuẩn não mô cầu có đường lây thông qua các giọt nước bọt nhỏ bắn ra khi người nhiễm não mô cầu ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần. Nguồn lây vi khuẩn não mô cầu có thể từ người bệnh hoặc người khỏe mạnh mang vi khuẩn nhưng không biểu hiện triệu chứng với tỷ lệ khoảng 10 - 20% dân số chung.

Chủ động phòng bệnh bằng vắc xin

CDC Mỹ ước tính, có 1.2 triệu ca nhiễm và 135.000 ca tử vong bởi bệnh do não mô cầu mỗi năm trên thế giới.

Vào năm 2023, nhằm nâng cao nhận thức, hiểu biết đẩy lùi bệnh bệnh do não mô cầu, Quỹ nghiên cứu về bệnh do não mô cầu, Liên đoàn các tổ chức phòng chống bệnh do não mô cầu (CoMO) và Sanofi đã ra mắt lá cờ đẩy lùi bệnh viêm màng não. Đây là biểu tượng đầu tiên trên toàn cầu nhằm nâng cao nhận thức về căn bệnh này với sự đồng hành của ba vận động viên Ellie Challis (Anh), Théo Curin (Pháp) và Davide Morana (Ý), những người từng chịu di chứng sau mắc bệnh do não mô cầu từ khi 16 tháng, 6 tuổi và 24 tuổi.

Tại Việt Nam, bệnh do não mô cầu xảy ra rải rác quanh năm. Mùa hè năm 2021, một số tỉnh, thành đã ghi nhận tình trạng bệnh nhân viêm màng não tăng vọt. Do đó, chủ động tiêm vắc xin, tạo kháng thể sớm là biện pháp phòng chống bệnh tốt nhất.. 

Hiện các nhà khoa học đã tìm được 13 nhóm huyết thanh não mô cầu, trong đó 5 nhóm A, B, C, Y, W là nguyên nhân của 90% các ca bệnh não mô cầu xâm lấn trên thế giới. Dịch tễ học các nhóm huyết thanh có sự biến đổi, thay đổi theo thời gian và giữa các quốc gia, các vùng địa lý nên khó dự đoán.

Hiện Việt Nam có 3 loại vắc xin phòng 5 nhóm não mô cầu khuẩn nguy hiểm trên gồm nhóm A, C, Y, W-135 của Mỹ, nhóm B của Ý và nhóm B, C của Cuba. Trong đó, vắc xin cộng hợp tứ giá A, C, Y, W-135 phòng bệnh do não mô cầu đã giảm đến 90% số ca mắc bệnh ở các nhóm huyết thanh chính gây bệnh C, Y và W-135. 

Nguyên tắc để vắc xin tạo miễn dịch bảo vệ tốt nhất là tiêm đúng và đủ phác đồ, kể cả các mũi tiêm nhắc. Tất cả mọi người cần phòng ngừa đầy đủ cả 5 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh. Phòng ngừa thiếu một hoặc một vài nhóm có thể dẫn đến nguy cơ mắc bệnh. Vắc xin không chỉ có tác dụng bảo vệ đơn lẻ cho sức khỏe cá nhân và gia đình, mà còn giúp ngăn ngừa và hạn chế các ổ dịch phát sinh trong cộng đồng. 

Ngọc Minh

Mặc dù có chế độ ăn giàu ngũ cốc nguyên hạt, sữa chua, rau quả nhưng nghiên cứu đã chỉ ra về mặt di truyền, người dân ở Pakistan và các quốc gia ở khu vực Trung Đông và Nam Á kháng insulin cao hơn. Điều này khiến họ tăng nguy cơ mắc tiểu đường. 

Bệnh tiểu đường là tình trạng mạn tính ảnh hưởng đến cách cơ thể biến thức ăn thành năng lượng. Thông thường, cơ thể phân hủy thức ăn thành đường glucose đi vào máu, kích hoạt tuyến tụy giải phóng insulin.

Tuy nhiên, ở bệnh nhân tiểu đường, cơ thể không tạo ra đủ insulin, khiến lượng đường vẫn còn quá nhiều trong máu.

Theo IDF, vào năm 2021, 537 triệu người trưởng thành trên toàn thế giới mắc bệnh tiểu đường. Tỷ lệ này tăng 16% so với năm 2019. Tổng số ca bệnh được dự đoán sẽ tăng lên 643 triệu (năm 2030) và lên 783 triệu (năm 2045).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, bệnh tiểu đường là nguyên nhân gây tử vong lớn nhất vào năm 2019, cướp đi sinh mạng của 1,5 triệu người.

Trên toàn cầu, hơn 90% những người mắc bệnh tiểu đường thuộc loại 2, chủ yếu do béo phì, chế độ ăn uống kém, lối sống ít vận động và tiền sử gia đình.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Obesity Reviews ghi nhận sự gia tăng doanh số bán hàng trên đầu người của thực phẩm và đồ uống siêu chế biến có liên quan đến chỉ số khối cơ thể (BMI) cao hơn.

Đường và muối là những thực phẩm có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Đánh giá được công bố trên tạp chí BMJđã liên kết việc tiêu thụ nhiều đường bổ sung với 45 kết quả tiêu cực về sức khỏe. Đó là bệnh tiểu đường, gout, béo phì, huyết áp cao, đau tim, đột quỵ, ung thư, hen suyễn, sâu răng, trầm cảm và tử vong sớm. 

Phân tích đăng trên Annals of Internal Medicinecho thấy ngồi trong thời gian dài có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, bệnh tim và ung thư cao hơn. Mayo Clinic cảnh báo ngồi trong thời gian dài mỗi ngày có thể dẫn đến sự phát triển của chất béo nội tạng. 

Chế độ ăn uống truyền thống của Nhật Bản đã được chứng minh làm giảm khả năng mắc bệnh tiểu đường loại 2, cũng như các bệnh mạn tính khác. Các bữa ăn của người Nhật Bản giàu thực phẩm chế biến tối thiểu, ít đường, chẳng hạn như cá, rong biển, trà xanh, đậu nành, rau quả.

Trong một nghiên cứu kéo dài 6 tuần trên 33 người đàn ông theo chế độ ăn truyền thống của Nhật Bản, 91% có ít nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 hơn đáng kể. 

Xếp hạng các nước tiêu thụ nhiều trái cây nhất: Vị trí của Việt Nam

Số liệu do Our World In Datatổng hợp từ dữ liệu của Liên đoàn Tiểu đường Quốc tế (IDF) đã phân tích tỷ lệ phần trăm số người mắc bệnh tiểu đườngtrong độ tuổi từ 20 đến 79 ở 211 quốc gia và vùng lãnh thổ. 

Theo đó, Pakistan đứng đầu danh sách, với khoảng 31% dân số mắc bệnh này, tiếp theo là French Polynesia, một cụm đảo ở Nam Thái Bình Dương (25,2%) và Kuwait (24,9%).

Các quốc gia, vùng lãnh thổ có số ca tiểu đường ít nhất lần lượt là Benin (1,1%), Gambia (1,9%). 

Trong khi đó, Việt Nam đứng ở vị trí 141 (6,1%), cùng bậc với Phần Lan; ít hơn Mỹ (10,7%), Nhật (6,6%), Anh (6,3%). 

Mặc dù có chế độ ăn giàu ngũ cốc nguyên hạt, sữa chua, rau quả nhưng nghiên cứu đã chỉ ra về mặt di truyền, người dân ở Pakistan và các quốc gia ở khu vực Trung Đông và Nam Á kháng insulin cao hơn. Điều này khiến họ tăng nguy cơ mắc tiểu đường. 

Bệnh tiểu đường là tình trạng mạn tính ảnh hưởng đến cách cơ thể biến thức ăn thành năng lượng. Thông thường, cơ thể phân hủy thức ăn thành đường glucose đi vào máu, kích hoạt tuyến tụy giải phóng insulin.

Tuy nhiên, ở bệnh nhân tiểu đường, cơ thể không tạo ra đủ insulin, khiến lượng đường vẫn còn quá nhiều trong máu.

Theo IDF, vào năm 2021, 537 triệu người trưởng thành trên toàn thế giới mắc bệnh tiểu đường. Tỷ lệ này tăng 16% so với năm 2019. Tổng số ca bệnh được dự đoán sẽ tăng lên 643 triệu (năm 2030) và lên 783 triệu (năm 2045).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, bệnh tiểu đường là nguyên nhân gây tử vong lớn nhất vào năm 2019, cướp đi sinh mạng của 1,5 triệu người.

Trên toàn cầu, hơn 90% những người mắc bệnh tiểu đường thuộc loại 2, chủ yếu do béo phì, chế độ ăn uống kém, lối sống ít vận động và tiền sử gia đình.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Obesity Reviews ghi nhận sự gia tăng doanh số bán hàng trên đầu người của thực phẩm và đồ uống siêu chế biến có liên quan đến chỉ số khối cơ thể (BMI) cao hơn.

Đường và muối là những thực phẩm có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Đánh giá được công bố trên tạp chí BMJđã liên kết việc tiêu thụ nhiều đường bổ sung với 45 kết quả tiêu cực về sức khỏe. Đó là bệnh tiểu đường, gout, béo phì, huyết áp cao, đau tim, đột quỵ, ung thư, hen suyễn, sâu răng, trầm cảm và tử vong sớm. 

Phân tích đăng trên Annals of Internal Medicinecho thấy ngồi trong thời gian dài có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, bệnh tim và ung thư cao hơn. Mayo Clinic cảnh báo ngồi trong thời gian dài mỗi ngày có thể dẫn đến sự phát triển của chất béo nội tạng. 

Chế độ ăn uống truyền thống của Nhật Bản đã được chứng minh làm giảm khả năng mắc bệnh tiểu đường loại 2, cũng như các bệnh mạn tính khác. Các bữa ăn của người Nhật Bản giàu thực phẩm chế biến tối thiểu, ít đường, chẳng hạn như cá, rong biển, trà xanh, đậu nành, rau quả.

Trong một nghiên cứu kéo dài 6 tuần trên 33 người đàn ông theo chế độ ăn truyền thống của Nhật Bản, 91% có ít nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 hơn đáng kể. 

Xếp hạng các nước tiêu thụ nhiều trái cây nhất: Vị trí của Việt Nam