Người ta đã sử dụng A.I trong nhiều lĩnh vực như tuyển dụng, bán lẻ, gợi ý hàng tiêu dùng… Tuy nhiên, trí tuệ nhân tạo cũng bộc lộ điểm yếu khó chấp nhận: Chúng khá thiên vị.

Thiên vị có thể là hành vi của riêng con người, và “máy móc không biết nói dối". Nhưng AI, với nguồn gốc từ một cỗ máy lại có thể thiên vị, tức chúng ưu tiên người da trắng hơn da màu trong việc tuyển dụng chẳng hạn. Chính “lỗ hổng” này làm cho các nhà khoa học rất đau đầu và quyết tìm ra nguyên nhân hòng khắc phục triệt để. Tuy nhiên mọi việc không hề đơn giản.

Thiên vị xuất phát từ đâu?

Chúng ta thường đơn giản hóa vấn đề bằng cách đổ lỗi. Trong trường hợp này, có thể cho rằng A.I cũng chỉ là máy, máy móc thiên vị do dữ liệu nhận được bị sai lệch. Nói cách khác dữ liệu mang tính thiên vị.

Tuy nhiên sự thật, dữ liệu chỉ là bước gần cuối cùng của quá trình AI suy nghĩ và giải quyết vấn đề. Nói cách khác, sự thiên vị đã bám rễ rất lâu trước khi các dữ liệu được đưa vào máy tính xử lý. Bản thân các thuật toán xử lý đã có tính thiên vị từ lâu.

Không riêng con người, AI cũng mang tính thiên vị rất cao. Ảnh: Science.

 Ngay từ khi các nhà khoa học máy tính tạo ra mô hình học sâu, họ đã phải quyết định xem rốt cuộc cái họ muốn đạt được là gì. Ví dụ xử lý dữ liệu khách hàng tiềm năng cho một công ty tín dụng. Công ty muốn trí tuệ nhân tạo tìm ra những khách hàng tiềm năng nhất cho họ. Nhưng “tiềm năng nhất” là gì? Là có nhiều tiền hay nhiều khả năng mang lại lợi nhuận cho công ty thông qua vay tín dụng?

Bởi máy tính cần phải số hóa được các tiêu chí đưa ra, chúng chỉ xử lý và phân tích xem các con số của người dùng là lớn hay nhỏ để có thể xem đó là “tiềm năng”.

Như vậy, nếu khách hàng có nhiều tiền nhưng họ không vay tín dụng thì công ty tín dụng sẽ ít lợi nhuận, nhưng ngược lại những người hay vay tiền lại là đối tượng mang lại lợi nhuận lớn hơn, đổi lại tỷ lệ trả tiền của họ có thể thấp hơn, dẫn tới rủi ro cao hơn.

“Từ thuở khai sinh, các thuật toán ra đời để giải quyết mục tiêu số hóa khác nhau của người dùng, chứ không phải để đánh giá công bằng bản chất của họ”, Solon Barocas, trợ lý giáo sư tại đại học Cornell cho biết. Anh là chuyên gia trong lĩnh vực kiểm soát "yếu tố công bằng” của AI.

Như vậy, nếu thuật toán phát hiện ra đối tượng người dùng thích vay tiền và vay nhiều tiền trong quá khứ, nó sẽ kết luận họ là đối tượng “tiềm năng” cho công ty tín dụng. Tuy nhiên, trên thực tế các đối tượng này lại là đối tượng cần tránh xa do rủi ro mà họ mang lại.

Do các vấn đề trên mang tính lựa chọn và cả triết học (đâu là lựa chọn đúng, đâu là sai), xử lý dữ liệu đầu vào tốt có vẻ vẫn là cách khả thi hơn để giải quyết sự thiên vị của máy tính.

Sự thiên vị của AI không dễ để khắc phục bởi phụ thuộc vào tính lựa chọn và cả triết học khi định nghĩa một lựa chọn. Ảnh: Medium.

Dữ liệu cung cấp bị thiên vị

Có hai cách mà sự thiên vị thể hiện trong dữ liệu cần xử lý: Hoặc dữ liệu bạn thu thập không thể hiện đúng thực tế, hoặc nó phản ánh những định kiến hiện có.

Trường hợp đầu tiên có nhiều khả năng xảy ra. Ví dụ, nếu một thuật toán học sâu được cung cấp nhiều hình ảnh về khuôn mặt có màu da sáng hơn so với khuôn mặt có màu da tối, hệ thống nhận diện khuôn mặt chắc chắn sẽ cho rằng gương mặt tối là “không tốt bằng”.

Trường hợp thứ hai đã xảy ra khi Amazon phát hiện ra công cụ tuyển dụng nội bộ của họ liên tục sa thải các ứng cử viên nữ. Bởi nó được học về các quyết định tuyển dụng trong lịch sử công ty, vốn ưa thích đàn ông hơn phụ nữ, nên nó đã chọn cách làm tương tự.

Sự thiên vị có thể xuất hiện trong giai đoạn chuẩn bị dữ liệu, tức việc chọn thuộc tính của đối tượng cho thuật toán xem xét. Ví dụ như trong việc đưa ra các tiêu chí cho “khách hàng tiềm năng” của công ty tín dụng trên, các thông số có thể là tuổi tác, thu nhập, số lần đã trả nợ. Trong trường hợp của Amazon, các thông số có thể là giới tính, trình độ học vấn, số năm kinh nghiệm.

Chính vì các thông số đó dễ bị nhầm lẫn và không hoàn toàn đánh giá đúng đối tượng là con người, việc chọn ra bộ thông số phù hợp với nhu cầu người dùng và đưa cho máy tính xử lý sao cho kết quả ra công bằng là không thể đạt được.

AI có thể đưa ra đúng đối tượng mà bạn mong muốn, nhưng nó chắc chắn sẽ mang tính thiên vị khi loại ra những đối tượng khác.

Rất khó khắc phục sự thiên vị của AI

Ngay cả chúng ta, những con người tạo ra máy móc cũng mang tính thiên vị rất cao. Do đó, có những nguyên nhân căn bản bên trong mang tính triết học mà ngay cả con người còn chưa vượt qua được, huống hồ máy móc.

Đầu tiên là việc không lường trước cái chưa biết. Khi thả bom nguyên tử xuống Nhật Bản, người Mỹ chưa nghĩ tới bụi phóng xạ sẽ còn tồn tại và gây ung thư cho rất nhiều người sau này. Hoặc khi tìm ra xăng dầu vào đầu thế kỉ XX, chưa ai từng nghĩ đến vấn đề nóng lên toàn cầu mà ngày nay chúng ta phải đối mặt.

Mọi vật đều có liên quan ít nhiều đến nhau, các thông số đặc trưng của đối tượng này sớm muộn cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi thông số đặc trưng của đối tượng khác.

Amazon tá hỏa khi công cụ của mình loại bỏ toàn nhân viên nữ. Ảnh: Timeslive.

Các kĩ sư của Amazon không ngốc tới mức không lường trước sự thiên vị của AI mà họ xây dựng. Họ đã lập trình để nó bỏ qua các cụm từ về giới tính như “dành cho nam giới”, “của phụ nữ”.

Tuy nhiên người ta sớm phát hiện rằng hệ thống ngôn ngữ của nhân loại hết sức đáng sợ. Các cụm từ khác ám chỉ về giới tính đã được cỗ máy đưa vào dữ liệu cần học như “đao thủ” (100% các đao thủ trong lịch sử là nam giới) hoặc “nội trợ” đã biến khối dữ liệu đầu vào trở nên thiên vị.

Đâu là công bằng?

Chắc chắn rất khó để định nghĩa “sự công bằng” trong xã hội, ngay cả trong triết học cũng không có khái niệm thuyết phục về "tính công bằng”. Đó là lý do các hệ thống pháp luật luôn có kẽ hở và suốt chiều dài lịch sử, loài người luôn tìm kiếm một tầng lớp, một vật thể nào đó gánh hết “bất công” của xã hội như nô lệ, súc vật, máy móc.

Đối với khoa học, “công bằng” chỉ đơn giản là sự cân bằng các đại lượng. Chính sự khác nhau rất lớn giữa 2 khái niệm “công bằng” trong toán học và thực tế xã hội, mà A.I còn lâu mới có thể trở nên công bằng như cái cách mà người ta mong muốn, vì suy cho cùng, con người còn chưa xác định rõ cái “công bằng” mà họ muốn ở đây là gì.

Như trong bài toán của Amazon, đôi khi đúng là các nhân viên nam giới mạnh hơn nhân viên nữ và sẽ phù hợp hơn cho công việc. Tôi mạnh khỏe hơn, tôi được tuyển dụng, chân lý đó chẳng phải đã có từ thuở chúng ta còn ăn lông ở lỗ hay sao? Như vậy, việc máy tính loại ra các nhân viên nữ tuy sai về mặt đạo đức công bằng xã hội , nhưng về mặt lợi ích kinh tế thì hoàn toàn đúng.

Phát biểu tại lễ khai trương, Tiến sĩ Thansamay Kommasith, Ủy viên Trung ương Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Bộ trưởng Bộ Bưu chính, Viễn thông và Truyền thông (BCVT&TT) Lào cho biết công cuộc hiện đại hóa là một việc rất được Đảng, Chính phủ Lào coi trọng và đã được đưa vào Nghị quyết Đại hội X của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào. Do đó, Bộ Bưu chính, Viễn thông và Truyền thông Lào, đơn vị quản lý vĩ mô việc hiện đại hóa và số hóa của chính phủ, đã xây dựng kế hoạch hợp tác với Tập đoàn Bưu chính, Viễn thông Việt Nam (VNPT) từ năm 2015 để phát triển E-Office.

Bộ trưởng Thansamay Kommasith nhấn mạnh việc phát triển hệ thống quản lý nhà nước bằng điện tử không chỉ giúp cải thiện chất lượng, hiệu quả của quản lý nhà nước, mà còn tạo cơ hội cho tất cả mọi thành phần trong xã hội được tiếp cận dịch vụ nhà nước thông qua hệ thống điện tử và số hóa. Theo đánh giá của Bộ trưởng Thansamay Kommasith, thành quả hợp tác giữa Bộ BCVT&TT Lào và Tập đoàn VNPT lần này sẽ là dấu mốc quan trọng trong việc tăng cường, phát triển hợp tác giữa hai nước Lào - Việt Nam nói chung, giữa Bộ BCVT&TT Lào và Tập đoàn VNPT nói riêng.

Tại lễ khai trương, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn VNPT Ngô Hùng Tín cho biết, sau một thời gian tích cực hợp tác, giải pháp E-Office của VNPT đã được tinh chỉnh để phù hợp với các yêu cầu cụ thể của Bộ BCVT&TT Lào, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí trong việc nhận – chuyển văn bản giữa các đơn vị trong Bộ BCVT&TT, từng bước tạo nền tảng cho việc triển khai chính phủ số và kinh tế số tại Lào.

Từ tháng 4/2017, Tập đoàn VNPT và Bộ BCVT&TT Lào đã ký biên bản ghi nhớ về hợp tác cung cấp dịch vụ Chính phủ điện tử tại thủ đô Viêng-Chăn. Từ tháng 9/2017,  giải pháp E-Office đã bắt đầu được triển khai tại các đơn vị của Bộ BCVT&TT. Hiện E-Office đã được sử dụng ở tất cả các đơn vị cấp vụ và tương đương của Bộ BCVT&TT Lào và đã có trên 3.000 văn bản được đưa vào hệ thống.

Qua sử dụng cho thấy việc quản lý văn bản đến-đi của các đơn vị cấp vụ và tương đương thành hệ thống và hiện đại hơn, có thể theo dõi việc nhận-chuyển văn bản và có thể báo cáo văn bản đến-đi một cách thường xuyên thông qua hệ thống điện thoại di động. Ngoài ra, việc sử dụng E-Office còn giúp nâng cao trình độ sử dụng công nghệ thông tin của cán bộ công chức.

Lễ khai trương E-Office của VNPT tại Bộ BCVT&TT Lào là sự kiện nhận được sự quan tâm không chỉ của 16 Bộ ngành mà còn cả các cơ quan Chính phủ Lào như Văn phòng Chính phủ, Thanh tra Chính phủ, Văn phòng Quốc hội, các Ngân hàng, các Trường Đại học, các doanh nghiệp ICT, các hãng truyền hình báo chí… trên đất nước Lào. Lễ khai trương cũng đánh dấu sự lớn mạnh của giải pháp E-Office của VNPT trên thị trường quốc tế, mở ra cơ hội xuất khẩu cho các sản phẩm “Made in Việt Nam” trong tương lai không xa. 

Bước tiến trong việc tiến ra thế giới

Việc triển khai giải pháp E-Office cho Bộ BCVT&TT Lào là một bước tiến của VNPT trong việc đưa các sản phẩm số của mình ra thị trường quốc tế, khẳng định chất lượng của các sản phẩm CNTT của VNPT cũng như năng lực của Tập đoàn trong việc triển khai các dự án lớn. Sự kiện này cũng đánh dấu một bước tiến mới trong chiến lược chuyển hướng từ nhà cung cấp dịch vụ truyền thống sang nhà cung cấp dịch vụ số của VNPT theo chiến lược VNPT4.0.

Trước đó, tTrong khuôn khổ chuyến thăm và làm việc với Bộ BCVT Lào của Bộ trưởng Bộ TT&TT Việt Nam từ ngày 11-13/3/2019, vào ngày 12/3/2019, Tập đoàn VNPT và  Bộ BCVT Lào đã thực hiện ký hợp đồng cung cấp dịch vụ E-Office của VNPT cho Bộ BCVT Lào trước sự chứng kiến của hai Bộ trưởng sau cuộc họp song phương tại thủ đô Viêng - Chăn của Lào.

E-Office  là một trong 6 giải pháp thuộc bộ Giải pháp Chính phủ điện tử của VNPT giúp các đơn vị thực hiện công tác điều hành, chỉ đạo công việc trên mạng thay vì theo phương thức thủ công như trước đây. Giải pháp này không chỉ tiết kiệm được nhân lực, chi phí văn phòng phẩm mà quan trọng hơn là thời gian xử lý công việc được rút ngắn, cán bộ, công chức, viên chức chủ động trong công việc, công tác lưu trữ được khoa học, an toàn hơn. Tại Việt Nam, hiện có khoảng 3.487 đơn vị, tổ chức như Bộ TT&TT; Văn phòng Quốc hội; HĐND - UBND tỉnh,  HĐND - UBND huyện,  HĐND - UBND xã,  Các Sở, Ban, Ngành..; Đảng ủy khối - Thành ủy Hà Nội; các Bệnh … sử dụng E-Office của VNPT.

Thúy Ngà

Trong khi đó, Mạnh Vãn Chu – con gái nhà sáng lập đồng thời là giám đốc tài chính Huawei lại sử dụng rất nhiều sản phẩm Apple. Tài liệu của tòa án Canada tiết lộ, khi bị bắt tại sân bay quốc tế Vancouver, bà này đang mang trên mình ba sản phẩm Apple.

Bloomberg cho biết, vật dụng duy nhất không phải đồ Apple mà giám đốc tài chính Huawei mang trên người khi bị bắt là chiếc điện thoại Mate 20 RS Porsche do chính Huawei sản xuất.

Huawei không phải công ty duy nhất cấm kị chuyện dùng sản phẩm của đối thủ. Tháng 10/2018, đại sứ thương hiệu Samsung tại Nga được bắt gặp sử dụng iPhone X trên sóng truyền hình trực tiếp dù theo quy định cô buộc phải sử dụng điện thoại Samsung. Hàn điện thoại Hàn Quốc sau đó đã quyết định kiện đại sứ thương hiệu này ra tòa.

Sự nhầm lẫn đôi khi còn xảy ra với chính người của Apple. Tháng 12 năm ngoái, một tài khoản Apple Music chính thức trên Tweeter đã dùng điện thoại Android đăng thông điệp. Trong khi đó, Samsung cũng sử dụng iPhone đăng thông điệp trên Tweeter rất nhiều lần.

Nguyễn Minh (theo Softpedia)

Mỹ cáo buộc 13 tội danh đối với tập đoàn Huawei và bà Mạnh Vãn Chu

Bộ Tư pháp Mỹ ngày 28/1 đã cáo buộc 13 tội danh đối với tập đoàn công nghệ Trung Quốc Huawei và Giám đốc tài chính Mạnh Vãn Chu

Anh ta cho biết, khi cả hai còn đang hẹn hò, người vợ họ Lâm chỉ tắm 1 lần mỗi tuần. Sau khi kết hôn, thói quen vệ sinh cá nhân của cô vợ dần trở nên tồi tệ hơn, đến mức chỉ tắm mỗi năm 1 lần. Ngoài ra, mỗi lần tắm mất trung bình 6 tiếng, khiến phòng tắm trở thành một bãi chiến trường.

Điều này khiến tình cảm vợ chồng ngày một xấu đi, người chồng cũng nói rằng họ chỉ làm "chuyện đó" 1 lần mỗi năm (có lẽ là sau khi tắm). Dần dần anh chồng không chịu nổi nữa vì không còn tình cảm, cô vợ cũng không chịu sinh con.

Tuy nhiên, vấn đề vệ sinh cá nhân chỉ là một trong những nguyên nhân khiến anh chồng đâm đơn ly hôn. Người chồng nói rằng cô vợ còn ngăn anh ta tìm việc làm mới, chỉ muốn chồng ở nhà lo việc gia đình và chăm sóc bố vợ già yếu.

Cô vợ họ Lâm cũng không đi làm, khiến đôi vợ chồng phải phụ thuộc kinh tế vào mẹ vợ.

Cuối cùng, vào năm 2015, sau 13 năm kết hôn, người chồng đã quá chán nản và chuyển đến thành phố Tân Trúc (Hsinchu) để tìm việc làm. Một tháng sau, người vợ tìm đến và yêu cầu anh ta bỏ việc để trở về nhà. Kết quả chính là đơn ly hôn được nộp thẳng lên tòa án Đài Bắc.

Người vợ một mực bác bỏ những cáo buộc của chồng mình. Tuy nhiên, sau khi xem xét thì tòa án Đài Bắc cho rằng cặp vợ chồng có quà nhiều sự khác biệt, không thể hòa hợp và đồng ý cho anh chồng ly hôn.

Vào năm 2014, một người đàn ông Đài Loan đã quyết định ly hôn vì cô vợ quá nghiện điện thoại, không làm việc nhà và chăm sóc con. Còn trong năm 2017, một người phụ nữ Đài Loan lại ly hôn chồng vì anh ta thường xuyên "seen" tin nhắn trên Line của vợ.

Theo GenK