Tháng 9 năm 2015, chỉ 6 ngày sau khi Apple cho ra mắt iPhone 6S và iPhone 6S Plus, công ty đã thông báo số lượng đặt trước kỷ lục cho 2 dòng này: 4 triệu đơn hàng chỉ trong 24h đầu tiên. Khi những chiếc iPhone mới nhất được giới thiệu, chúng ta luôn thấy những đợt sóng phát cuồng và cạnh tranh xem ai là người đầu tiên được sở hữu chiếc máy mới ra lò.

Vậy những con số ấn tượng cùng hành vi “cuồng tín” của người dùng có phải chỉ đơn thuần là một sự phản ánh của công nghệ cao cấp và những chiến lược marketing xuất sắc Apple đưa ra hay một điều gì đó đơn giản hơn những gì chúng ta nghĩ?

Việc tìm kiếm và nhận ra những gì chúng ta khao khát tạo ra một loại hoạt động “tự thưởng” (tại một khu vực gọi là vùng vân – striatum) trong não. Hoạt động này sản sinh ra chất dẫn truyền thần kinh dopamine, làm tăng các hành vi mang tính thúc ép. Hầu hết các hoạt động tự thưởng, tìm kiếm sự hài lòng này có xu hướng làm tăng lượng dopamine trong não và nếu các hoạt động này trở nên quá đà, mất kiểm soát thì sẽ dẫn tới các chứng rối loạn nghiện ngập như nghiện rượu, nghiện cờ bạc hay thậm chí là nghiện giao dịch trên phố Wall.

Thế nhưng hiện nay, khi những nhu cầu cơ bản như ăn ở, an toàn có vẻ như đã sẵn sàng cho hầu hết mọi tầng lớp xã hội thì Internet và mạng xã hội lại đang khiến chúng ta dễ dàng bộc lộ những nhu cầu mới của mình như nhu cầu giao tiếp (WhatsApp), nhu cầu được kết nối (Facebook), chia sẻ thông tin (Twitter), chia sẻ ảnh (Instagram), nghe nhạc (Spotify) hay thậm chí là tìm “đối tác” (Tinder). Và thật không có gì ngạc nhiên khi các sản phẩm của Apple kích hoạt hầu hết các vùng não bộ của các fan nhà Táo tương tự như việc những hình ảnh biểu tượng ‘tôn giáo’ kích thích lòng trung thành của những người đi theo.

Sự kết hợp mạnh mẽ của marketing với ngành khoa học thần kinh (neuroscience) đã cho ra đời một lĩnh vực mới mang tên neuromarketing (marketing đánh vào tâm lý, não bộ). Trong neuromarketing, các doanh nghiệp tìm cách thấu hiểu khách hàng qua các thí nghiệm tâm lý và nghiên cứu thần kinh để tìm ra phương pháp marketing hiệu quả nhất giúp họ tâm phục khẩu phục và thèm khát các sản phẩm.

Tại các nước phát triển, khoa học dữ liệu đang là một trong những nghề hot nhất hiện nay.

Gần đây, sự trỗi dậy của công nghệ machine learning cũng chi phí ngày càng giảm cho việc lưu trữ dữ liệu lớn và các công cụ mã nguồn mở mạnh mẽ đã mở đường cho sự phát triển của ngành khoa học dữ liệu (data science). Các công ty trên khắp thế giới đang tuyển ngày càng nhiều các nhà khoa học dữ liệu (data scientist), những người được Harvard Business Review coi là đang theo đuổi “công việc hấp dẫn nhất thế kỷ 21”. Từ một lượng khổng lồ dữ liệu người dùng (ví dụ như lượt click đường link trên Facebook hay sở thích mua hàng online,…), các nhà khoa học dữ liệu sẽ tiến hành phân tích để tìm ra các xu hướng nổi bật trong hành vi người dùng rồi suy tính các giải pháp, chiến lược dự đoán lựa chọn của khách hàng hay cung cấp các gợi ý mua hàng được cá thể hóa tới từng người. 90% lượng dữ liệu toàn cầu được sinh ra trong khoảng 2 năm trở lại đây trước sự bùng nổ của các nền tảng online và các thiết bị thông minh.

Nhiều tên thương hiệu nay đã trở thành từ ngữ hàng ngày trong cuộc sống của chúng ta (chẳng hạn như “Facebook/WhatsApp tôi đi”) và người tiêu dùng nay cũng trở thành một sản phẩm mà mọi hành động của họ đều được giám sát và ghi lại (dù họ có muốn hay không) để phân tích để rồi một ngày nào đó họ thấy mình đã cầm trong tay một sản phẩm trước cả khi họ kịp ý thức được khao khát đó của mình.

TheoTrí thức trẻ/World Economics Forum

Lợi ích kép

Dự án “Nâng cao khả năng sử dụng máy tính và truy nhập Internet công cộng tại Việt Nam” hướng tới cả hai mục tiêu: Nâng cao nhận thức, kĩ năng hỗ trợ người khuyết tật cho cán bộ Thư viện công cộng và Bưu điện văn hóa xã và Nâng cao kĩ năng sử dụng máy tính và truy nhập Internet cho người khiếm thị, học sinh khiếm thính, hỗ trợ đối tượng thiệt thòi tiếp cận các dịch vụ công cộng và hòa nhập cộng đồng hiệu quả và bền vững.

Dự án đã triển khai mô hình thí điểm hỗ trợ người khiếm thị tại Thư viện tỉnh Đồng Tháp và mô hình hỗ trợ trẻ khiếm thính tại Thư viện TP.Sa Đéc.

Để thực hiện mục tiêu dự án, Thư viện tỉnh đã bố trí 6 hệ thống máy tính có dung lượng lớn, cài đặt phần mềm dành cho người khiếm thị cũng như cung cấp thiết bị phụ trợ là tai nghe. Đội ngũ nhân viên thư viện được đào tạo nâng cao kiến thức về người khiếm thị, các dịch vụ dành cho người khiếm thị, các kỹ năng hộ trợ cần thiết cũng như nguồn lực thông tin trên Internet hỗ trợ người khiếm thị bằng tài liệu chữ nổi. Với sự hợp tác của Hội người mù, Thư viện tỉnh đã tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng sử dụng máy tính và truy nhập Internet công cộng một cách thường xuyên.

Tập huấn mô hình hỗ trợ người khuyết tật do Dự án BMGF- VN triển khai tại Thư viện tỉnh Đồng Tháp

Trong khi đó, để triển khai mô hình hỗ trợ trẻ khiếm thính, ngoài việc bố trí phòng máy tính có kết nối Internet tốc độ cao, Thư viện TP.Sa Đéc đã đào tạo đội ngũ nhân viên nâng cao kiến thức về trẻ khiếm thính, lựa chọn các dịch vụ phù hợp với các em và đặc biệt là học ngôn ngữ ký hiệu cơ bản để giao tiếp “Nói bằng miệng - Cất lời qua tay”. Với sự phối hợp của đội ngũ giáo viên trường Nuôi dạy trẻ khuyết tật tỉnh, các buổi học đã được thiết kế rất sinh động, gợi được hứng thú tiếp nhận thông tin từ các em, như: Thư viện và những điều mới lạ; Em đến thư viện - em thêm niềm vui; Em vẫn được “nghe”; Người khuyết tật mọi miền Tổ quốc…

Những kết quả đáng ghi nhận

Sau 3 tháng thí điểm triển khai mô hình hỗ trợ người khiếm thị, 1 nhân viên thư viện đã có kiến thức đầy đủ về người khiếm thị, khả năng của người khiếm thị và có kĩ năng hỗ trợ người khiếm thị sử dụng máy tính và truy nhập Internet. Đồng thời, 5 hội viên Hội người mù tỉnh Đồng Tháp có kĩ năng sử dụng máy tính phục vụ các công việc hành chính của Hội; Kĩ năng khai thác các thông tin trên mạng Internet theo nhu cầu của bản thân và kĩ năng hướng dẫn lại cho những hội viên khác sử dụng máy tính và truy nhập Internet.

Đối với mô hình hỗ trợ trẻ khiếm thính, sau 3 tháng thí điểm, 2 nhân viên thư viện đã có kĩ năng giao tiếp và hỗ trợ người khiếm thính sử dụng dịch vụ; 20 học sinh khiếm thính được hỗ trợ tăng cường thời gian sử dụng máy tính và truy nhập Internet theo các chủ đề phù hợp với năng lực và lứa tuổi học đường.

Là một trong 40 địa phương triển khai Dự án BMGF-VN, Đồng Tháp được trang bị 225 hệ thống máy tính có kết nối Internet và các phụ trợ hoàn chỉnh, phân bổ tại 49 điểm Thư viện công cộng và Bưu điện văn hóa xã, phục vụ nhu cầu tìm kiếm thông tin chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội… của mọi tầng lớp dân cư. Thành công của hai mô hình thí điểm đối với người khiếm thị và trẻ khiếm thính là nền tảng để Đồng Tháp thực hiện mục tiêu tạo cơ hội bình đẳng cho mọi đối tượng cư dân tiếp cận với thế giới thông tin, thay đổi cuộc sống.

Minh Tuấn

BI VI