- Giáo sư đánh giá thế nào về quá trình chuyển đổi xanh trong lĩnh vực giao thông trên toàn cầu?

Chúng ta đang được chứng kiến những đổi mới công nghệ diễn ra rất nhanh chóng. Các phát minh hiện nay đang giúp nỗ lực giảm phát thải đạt hiệu quả cao hơn, đặc biệt là trong lĩnh vực giao thông. Nhưng chúng ta vẫn chưa thể vội mừng, vì vẫn còn nhiều quốc gia chưa khẩn trương triển khai các kế hoạch nhằm đạt được mục tiêu của Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu: cắt giảm tối thiểu 90% khí thải nhà kính cho đến năm 2050. Tất cả các quốc gia đã và đang phát triển cần tăng cường việc sử dụng phương tiện công cộng một cách hiệu quả hơn. Các quốc gia cũng cần đẩy nhanh xu hướng điện hóa để xe điện trở thành “một bình thường mới”, và pin cùng tấm năng lượng mặt trời cần đạt mức tái chế cao hơn. 

- Theo giáo sư, đâu là những thách thức quan trọng về mặt kỹ thuật khi triển khai các công nghệ bền vững mới cũng như điện hóa giao thông, đặc biệt ở các khu vực đang phát triển như Đông Nam Á?

Tôi nghĩ vấn đề không hẳn ở khía cạnh công nghệ. Biến đổi khí hậu và các hiện tượng khí hậu cực đoan hiện nay không còn liên quan đến công nghệ nữa. Vấn đề là chúng ta chưa thúc đẩy đủ nhanh nỗ lực phi carbon hóa hệ thống năng lượng. Và nguyên nhân nằm ở các yếu tố chính sách và xã hội nhiều hơn. 

Theo quan sát của tôi, các công nghệ về năng lượng mặt trời, điện gió, địa nhiệt... đang phát triển rất nhanh, nhưng tốc độ này chưa đi đôi ở phương diện triển khai và áp dụng vào thực tế. Đó mới là thách thức, và vấn đề là cần đưa nỗ lực phi carbon hóa trở thành cốt lõi của nền kinh tế hiện nay, chứ không chỉ là công nghệ đang tiến triển tới đâu.

Giải thưởng tôn vinh những người tiên phong trong đổi mới sáng tạo

- Ông đánh giá thế nào về những nỗ lực và tiến bộ trong chuyển đổi sang năng lượng bền vững và giao thông xanh ở khu vực Đông Nam Á?

Chắc chắn, Châu Á đang có những bước tiến ấn tượng khi hầu hết các quốc gia đang tăng cường phát triển các ngành công nghiệp năng lượng sạch. Việc các Tập đoàn như Vingroup đầu tư quyết liệt vào các phương tiện chạy điện đã gây tiếng vang lớn. Một tín hiệu tích cực khác là nỗ lực tăng cường xe máy điện ở Indonesia.

Nhưng đồng thời chúng ta vẫn thấy sự mở rộng của những ngành gây ô nhiễm. Việc thay thế nguồn năng lượng hóa thạch bằng năng lượng sạch vẫn chưa đáng kể. Ở khía cạnh này, không chỉ Đông Nam Á, mà hầu hết các quốc gia trên thế giới đều chưa giải quyết được triệt để vấn đề. Nhìn chung, để loại bỏ những nguồn năng lượng là tác nhân ô nhiễm đòi hỏi những chính sách mạnh mẽ.

- Vậy, giáo sư trông đợi điều gì khi đến Việt Nam tham dự và trình bày tại Tọa đàm do Quỹ VinFuture tổ chức sắp tới đây?

Hiển nhiên, những sự kiện quan trọng như vậy, và rộng hơn là Giải thưởng VinFuture, cho thấy tất cả chúng ta đều đề cao đổi mới sáng tạo và những người đi đầu trong nỗ lực này. Nhưng điều tôi đặc biệt hy vọng là chúng ta sẽ cùng nhìn nhận rằng các phát minh, sáng kiến công nghệ giúp thay đổi thế giới không chỉ khởi nguồn từ những nước giàu mà hoàn toàn có thể đến từ các quốc gia đang phát triển. 

Không những thế, khi được khai sinh từ những khu vực đang phải đối mặt với các thách thức gay gắt nhất, các phát minh này có thể chú trọng nhiều hơn vào việc phát triển nguồn năng lượng sạch và những giải pháp xanh. Với tầm ảnh hưởng toàn cầu, VinFuture không chỉ thu hút sự chú ý của thế giới dành cho các vấn đề cấp bách đó mà còn tập hợp được trí tuệ của nhân loại để tìm kiếm lời giải cho các bài toán chung. Qua đó, giải thưởng sẽ góp phần tạo ra sự thay đổi tích cực, đồng thời nâng cao vị thế của Việt Nam cũng như các nước đang phát triển.

 Thế Định

Nhiều cán bộ, giáo viên chia sẻ là đã rất sốc trước thông tin này. Ông Nguyễn Quang Tuấn, chuyên viên Phòng GD-ĐT huyện Kỳ Sơn (Nghệ An), chia sẻ, bản thân nguyên là Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Mường Lống, được điều động làm việc tại phòng GD-ĐT từ tháng 5/2021.

Thời gian biệt phái đã gần 3 năm, ông Tuấn rất buồn khi nghe thông tin không được hưởng tiền trợ cấp hàng tháng như trước đây.

“UBND huyện chưa có văn bản để truy thu số tiền chi sai. Tỉnh Nghệ An đang yêu cầu truy thu nhưng chưa nói rõ là những khoản nào cụ thể. Chúng tôi mới nghe là tạm dừng chi tiền trợ cấp cho giáo viên biệt phái đã rất buồn. Khi nghe tin bị truy thu số tiền đã hưởng 8-9 triệu đồng/tháng trong gần 3 năm qua, nhà giáo chúng tôi như người đi trên dây. Ai cũng rất chán nản” – ông Tuấn bộc bạch.

Nếu phải thực hiện theo kết luận của UBND tỉnh Nghệ An, nguồn thu nhập của các cán bộ, giáo viên này bị giảm rất nhiều. Ông Tuấn ví dụ mức lương của hiệu trưởng ở Mường Lống là 16 triệu đồng/tháng. Trường hợp không được nhận tiền phụ cấp, lương chỉ còn từ 8 – 9 triệu đồng/tháng.

Theo ông Tuấn, mức thu nhập so với trước chênh lệch quá lớn, thiệt thòi cho giáo viên nằm trong diện biệt phái về phòng GD-ĐT. Toàn huyện Kỳ Sơn có 8 người công tác biệt phái ở phòng GD-ĐT, trong đó, có 7 hiệu trưởng và 1 hiệu phó. Số tiền nếu phải truy thu lên đến gần 2 tỷ đồng ở địa phương này.

Quyền Trưởng Phòng GD-ĐT huyện Kỳ Sơn (Nghệ An), ông Phạm Viết Phúc, cho biết, trước thông tin ngừng trợ cấp cho giáo viên biệt phái về phòng, UBND huyện Kỳ Sơn đã có văn đề xuất với tỉnh Nghệ An hỗ trợ các giáo viên.

“Thực tế, khi cán bộ ra tăng cường ở phòng GD-ĐT sẽ mất hết các quyền lợi ở nhà trường, không còn được hưởng trợ cấp biên giới. Cán bộ ra làm ở phòng GD-ĐT công việc nhiều hơn, không được nghỉ 3 tháng hè. Tiền đã chi tiêu từ nhiều năm qua, bây giờ lấy đâu để trả lại? Không ít người gia đình rất hoàn cảnh và có người đề xuất xin được trở lại trường” – ông Phúc thông tin.

Ngoài ra, Phòng GD-ĐT huyện Kỳ Sơn đề nghị, không thực hiện việc truy thu các chế độ phụ cấp với nhà giáo biệt phái làm các nhiệm chuyên môn ở phòng GD-ĐT. Việc làm này sẽ giúp giáo viên biệt phái yên tâm công tác, góp phần ổn định và nâng cao chất lượng đội ngũ công chức, viên chức.

Như đã thông tin, từ năm 2012, để bố trí đủ công chức cho các Phòng GD-ĐT, UBND tỉnh Nghệ An đã thực hiện chủ trương đưa cán bộ, giáo viên tại các trường học về phòng GD-ĐT công tác. Thời điểm này, đa số các giáo viên đang giữ chức vụ hiệu trưởng, hiệu phó ở các trường học. 

Nhằm chi trả cho hàng trăm giáo viên trên 19 huyện, thành thị được biệt phái trên, nhiều năm liền, địa phương đã thực hiện theo hướng dẫn công văn số 6612 của UBND tỉnh Nghệ An.

Thế nhưng, đến năm 2018, Sở Tài chính Nghệ An có văn bản cho rằng, việc chi trả chế độ phụ cấp ưu đãi cho hàng trăm cán bộ, giáo viên này là không đúng với tinh thần trong Quyết định số 42 của Thủ tướng Chính phủ về bảo lưu chế độ phụ cấp ưu đãi đối với nhà giáo được điều động công tác quản lý giáo dục.

Sở Tài chính Nghệ An cho rằng, công văn số 6612 không phải là văn bản quy phạm pháp luật do UBND tỉnh Nghệ An ban hành mà chỉ mang tính chất hướng dẫn. Việc UBND cấp huyện, thành, thị căn cứ văn bản trên để ban hành quyết định điều động, biệt phái viên chức về công tác tại phòng GD-ĐT, chi trả chế độ phụ cấp ưu đãi, phụ cấp thâm niên nghề là không đúng quy định.

Do vậy, ngày 9/2/2018, Sở Tài chính Nghệ An đã có văn bản kiến nghị UBND tỉnh Nghệ An hủy hoặc bãi bỏ công văn số 6612. Đồng thời chỉ đạo UBND cấp huyện, thị dừng chi trả các khoản nêu trên đối với giáo viên được điều động, biệt phái.

Thế nhưng, sau đó hầu hết các huyện, thị ở Nghệ An vẫn tiếp tục chi trả phụ cấp ưu đãi cho những viên chức biệt phái. Gần đây, ngày 12/1/2023, UBND tỉnh Nghệ An ban hành văn bản số 263 về việc kiểm tra, xử lý vi phạm trong việc biệt phái, hưởng chế độ phụ cấp giáo viên.

Tổng số tiền các loại phụ cấp đã chi trả không đúng cho 281 giáo viên trên ở Nghệ An là hơn 10 tỷ đồng. Đơn cử, huyện Kỳ Sơn số tiền gần 2 tỷ đồng; Thanh Chương hơn 1 tỷ đồng, Quỳ Châu trên 1,1 tỷ đồng, Tương Dương hơn 970 triệu đồng...

Thua kiện 6 giáo viên, huyện xin kinh phí để bồi thường

Chiến thắng nghịch cảnh

Dân tộc Do Thái sở hữu một trong những nền văn hoá và lịch sử lâu đời nhất nhân loại, cùng thời với văn minh Ai Cập, Lưỡng Hà và Hy Lạp cổ đại. Tuy nhiên, lịch sử khiến dân tộc này phải sống tha hương và phân mảnh để duy trì sự sinh tồn, vượt qua những định mệnh nghiệt ngã của thời đại. 

Các làn sóng đàn áp, đặc biệt là sự xuất hiện của Chủ nghĩa Quốc xã vào đầu thế kỷ 20, đã buộc một lượng lớn trí thức và nhà khoa học Do Thái phải di cư để tìm nơi ẩn náu trên toàn cầu. Mặc dù vậy, người Do Thái cần cù, kiên trì và sức sống dẻo dai, không bị đồng hóa và có ý thức vươn lên mãnh liệt. 

Đối mặt với sự phân biệt đối xử lan rộng và các rào cản mang tính hệ thống, các cá nhân Do Thái đã thể hiện một quyết tâm kiên định để vươn lên các cấp độ tri thức và học thuật. Họ hướng tới việc theo đuổi trí tuệ không chỉ như một phương tiện để trao quyền cho bản thân mà còn như một con đường để đạt được sự công nhận chính đáng trong xã hội.

Thế kỷ XX bắt đầu với làn sóng người Do Thái di cư ồ ạt sang Mỹ và các nước châu Âu. Một số nhà nghiên cứu cho rằng ở mỗi vùng đất mới, phần lớn người Do Thái đều tìm đến với khoa học vì họ tin đó là cách để có thể vượt lên trật tự thế giới cũ - nơi hầu hết người Do Thái không có chỗ trong quyền lực, giàu sang và địa vị xã hội.

“…Từ việc thực hiện những khám phá khoa học giải thích thế giới xung quanh chúng ta đến việc tạo ra nền văn học mang lại ý nghĩa cho thế giới và từ việc tiên phong trong những đột phá y học cứu sống vô số sinh mạng đến việc dẫn đầu các sáng kiến kiến tạo hòa bình để cứu sống vô số người, các thế hệ người Do Thái đoạt giải Nobel đã tạo nên một đóng góp to lớn cho thế giới mà tất cả chúng ta đang sống…”.

Lời dẫn của cựu Thủ tướng Anh Theresa May trong cuốn sách Jewish Nobel Prize Winners.

Đặc trưng văn hóa: Nhấn mạnh vào học vấn sự uyên bác

Nhà nghiên cứu chính trị Charles Murray trong một bài tiểu luận Thiên tài Do Thái năm 2007 viết rằng “gen giải thích chỉ số IQ của người Do Thái tăng cao”. Nhà khoa học Israel đoạt giải Nobel Hóa học năm 2005, Aaron Ciechanover, cho rằng: “Bộ não con người là tài nguyên thiên nhiên duy nhất mà Israel sở hữu”. Tuy nhiên, giả thuyết này gấp phải nhiều nghi ngờ. 

Trong khi đó, nhà nghiên cứu Ronald Gerstl cho rằng: “Các giá trị văn hóa của người Do Thái dựa trên sự giáo dục của gia đình, sự cống hiến cho giáo dục, động lực bản thân, sự kiên trì, kiên cường khi đối mặt với nghịch cảnh hay đơn giản là làm việc chăm chỉ đã chắc chắn góp phần vào thành công của họ”, theo tờ Jewish Chronicle.

Cốt lõi của truyền thống người Do Thái là sự tôn kính sâu sắc đối với việc học. Sự tôn kính dành cho việc theo đuổi trí tuệ đã ăn sâu bám rễ, thể hiện niềm tin rằng kiến thức là một kho báu vô giá. Người Do Thái tin rằng: “Để bảo vệ một đất nước, bạn cần một đội quân, nhưng để bảo vệ bản sắc, bạn cần một trường học”.

Thái độ này đã dẫn đến văn hóa đọc sách trở thành thói quen. Chủ nhân giải thưởng Nobel Kinh tế 2005 người Israel, ông Robert Aumann cho biết, nhà của mỗi người Do Thái đều đầy chật các giá sách.

Nền tảng văn hóa đó đã đóng một vai trò then chốt trong việc nuôi dưỡng các thế hệ học giả, nhà khoa học và nhà tư tưởng tại các vùng đất có dấu ấn Do Thái. Đầu tư vào giáo dục, cả ở cấp độ gia đình và cộng đồng, đã đóng vai trò là nền tảng để nuôi dưỡng một môi trường thuận lợi cho việc học.

Bên cạnh đó, truyền thống Do Thái từ lâu đã ủng hộ việc tìm hiểu, tư duy phê phán và khám phá trí tuệ. Kinh Talmudic của Do Thái giáo coi trọng việc diễn ngôn nghiêm ngặt và theo đuổi kiến thức, trong đó có răn dạy “trí tuệ còn hơn cả sức mạnh cơ bắp”.

Những nguyên lý văn hóa và tôn giáo này hài hòa hoàn toàn với phương pháp luận khoa học nuôi dưỡng nhân cách người Do Thái trong một môi trường nơi sự đổi mới và khám phá phát triển mạnh mẽ.

Từ năm 1901 đến 2023, trong số 965 cá nhân nhận giải Nobel, 214 người là người Do Thái hoặc có ít nhất cha hoặc mẹ là người Do Thái, chiếm 22% tổng số người nhận. Người Do Thái chỉ chiếm 0,2% dân số thế giới, có nghĩa là tỷ lệ người chiến thắng của họ cao gấp 100 lần tỷ lệ dân số thế giới.

Người Do Thái đã được trao hết cả 6 hạng mục giải thưởng, với tỷ lệ trong các lĩnh vực phân bổ như sau: 

Hóa học: 36 (chiếm 19%)

Kinh tế: 38 (chiếm 41%)

Văn học: 16 (chiếm 13%)

Hòa bình: 9 (chiếm 8%)

Vật lý: 56 (chiếm 25%)

Y-Sinh học: 59 (chiếm 26%)

Adolf von Baeyer, người nhận giải Nobel Hóa học năm 1905, là người Do Thái đầu tiên được trao giải. Arthur Ashkin, một người Mỹ gốc Do Thái, 96 tuổi vào thời điểm được trao giải là người lớn tuổi nhất nhận giải Nobel, theo Business Insider. 

Tử Huy

Hành trình 'điên rồ' chạm tay đến giải Nobel của nữ giáo sư ĐH Stanford