Đây là chiến dịch với mục tiêu giải phóng vùng lãnh thổ duyên hải miền tây nam Ukraina nằm giữa sông Bug Nam và sông Dnister, trong đó có hai trung tâm quan trọng là thành phố Nikolyaev và thành phố cảng Odessa.Tham gia chiến dịch, Phương diện quân Ukraina 3 do Đại tướng Malinovsky làm tư lệnh có 6 tập đoàn quân (TĐQ) bộ binh gồm 57 sư đoàn bộ binh, 1 TĐQ không quân, 3 quân đoàn tăng thiết giáp, 1 cụm kỵ binh cơ giới; tổng quân số có 470.000 người, được trang bị 435 xe tăng và pháo tự hành, 12.678 pháo và súng cối, 436 máy bay... Phối hợp với PDQ Ukraina 3 là Hạm đội Biển Đen do Đô đốc Oktyabrsky chỉ huy.
 |
| Quân đội Liên Xô tiến vào thành phố Odessa hồi tháng 4/1944. Ảnh: Wikipedia |
Phía Đức, đảm nhiệm phòng thủ khu vực duyên hải miền tây nam Ukraina là một bộ phận Cụm TĐQ A của Thống chế Kleist, gồm TĐQ 6, Đức (tái lập) có 16 sư đoàn và TĐQ 3, Romania có 4 sư đoàn; tổng quân số khoảng 350.000 người, trang bị 160 xe tăng và pháo tự hành, 3.200 pháo và súng cối, 550 máy bay. Các tuyến phòng thủ chủ yếu của quân Đức và Romania chủ yếu dựa vào sông Nam Bug và Dnister.
Ngày 26/3/1944, quân đoàn xe tăng 23 và quân đoàn cơ giới cận vệ 2 Hồng quân bất ngờ vượt sông Nam Bug ở phía bắc Voznesensk, đánh thiệt hại nặng sư đoàn bộ binh 9 Romania và sư đoàn bộ binh 153 Đức. Kleist điều sư đoàn xe tăng 23 từ Berezivka lên phản kích nhưng lại để hở hướng trung tâm mặt trận.
Đêm 27 rạng sáng ngày 28/3, cụm kỵ binh cơ giới Hồng quân vượt sông Nam Bug ở phía nam Voznesensk và tấn công ngay khi trời vừa sáng. Quân đoàn xe tăng 57 (Đức) không thể cản nổi, đến ngày 29/3 phải lùi về Berezivka, phải kéo sư đoàn xe tăng 3 SS từ Nikolayev về và tung toàn bộ hai sư đoàn xe tăng ra chống chọi.
Ngày 30/3, TĐQ cận vệ 8 và TĐQ 57 cũng vượt sông Tiligul và kéo đến công kích Berezivka từ phía đông. Không chống nổi đòn tấn công của Hồng quân, ngày 31/3, Kleist bỏ Berezivka, kéo quân đoàn xe tăng 57 về giữ Odessa. Các đơn vị Hồng quân chuyển hướng tấn công về 2 phía bắc và nam Odessa, cắt đứt con đường sắt từ Odessa lên phía bắc. Cụm quân Đức ở Odessa chỉ còn con đường sang Romania từ phía tây nam, qua bến phà ở cửa sông Dniepr.
Trên hướng Nikolayev, ngày 27/3/1944, TĐQ xung kích 5 mở cuộc tổng công kích vào thành phố này. Trung đoàn còn lại của sư đoàn xe tăng 9 (Đức) cùng các sư đoàn bộ binh 79, 294 (Đức) và 21 (Romania) không chống đỡ nổi với 11 sư đoàn bộ binh Liên Xô có lữ đoàn xe tăng cận vệ 20 tăng cường. Ngày 28/3, quân đoàn bộ binh cận vệ 10 giải phóng Nikolayev.
Mất Nikolayev, mất đường bộ rút về Odessa, tàn quân Đức-Romania tại Nikolayev buộc phải rút về pháo đài Ochakov cố thủ. Cuộc chiến tại pháo đài Ochakov kéo dài đến ngày 2/4 thì hơn 8.000 sĩ quan, binh lính Đức và Romania ra hàng. Cùng thời gian này, quân đoàn xe tăng 57 (Đức) vừa đánh vừa rút khỏi Nikolayev. Ngay khi vừa chuyển hết quân và xe tăng sang bờ tây sông Nam Bug, quân Đức cho nổ mìn phá hủy cây cầu đường bộ qua sông. Ngày 30/3, công binh Hồng quân bắc cây cầu phao dài gần 1km gần cây cầu cũ và cắt đứt đường bộ Nikolayev-Odessa.
Ngày 31/3, TĐQ 6 Hồng quân vượt cầu phao truy kích quân đoàn xe tăng 57 (Đức), tiêu diệt tàn quân của 2 sư đoàn Đức và Romania bị rớt lại sau rồi vượt sông Tiligul tiến về Odessa. Trong khi đó, sau khi thanh toán xong cụm quân Đức-Romania ở pháo đài Ochakov, quân đoàn bộ binh 37 cũng bắt kịp và cùng song hành với TĐQ 6 tấn công hướng đến Odessa.
Ngày 3/4, Hồng quân cắt đứt đường sắt Odessa-Tiraspol ở nhà ga đầu mối Kutschurgan, đặt cụm quân Đức ở Odessa trước nguy cơ bị hợp vây. Trước tình hình đó, quân Đức tổ chức một cuộc công kích lớn nhằm chiếm lại con đường sắt, tạo một cửa mở để rút lui sang bên kia sông Dnister. Tại khu vực nhà ga đầu mối Kutschurgan diễn ra các trận đánh quyết liệt, cho đến 7/4 thì quân Đức buộc phải bỏ ý định khai thông con đường sắt và chia làm hai cánh rút chạy. Các đơn vị Đức và Romania đóng xung quanh Odessa được phép tự do di tản.
Bị Hồng quân đánh bại và phải tháo chạy, quân Đức trút hết mọi tức giận lên đầu dân thường, khoảng 400 người dân bị tàn sát, trong đó có hơn 30 trẻ em.
Hạm đội Biển Đen đã điều động 3 tàu khu trục, 6 pháo hạm, hơn 20 xuồng chiến đấu áp sát bờ biển, ngăn chặn các tàu chiến Romania tiếp cận Odessa. Pháo hạm bắn yểm hộ dọc đường tiến quân của TĐQ xung kích 5 và bắn chặn vào đoàn quân Đức-Romania đang tháo chạy. Trong khi đó, các cuộc không kích của TĐQ không quân 17 đánh chìm các tàu vận tải của quân Đức tại cảng Odessa, loại bỏ khả năng rút lui bằng đường biển của quân Đức. Đêm 9/4, các đơn vị Hồng quân đột nhập vào Odessa từ phía bắc, phía đông và phía tây.
Các đội du kích ở khu vực Odessa dẫn đường cho quân chủ lực và tham gia dập tắt các ổ phòng ngự của quân Đức trong thành phố. Đặc biệt, họ đã tiêu diệt đại đội vệ binh Đức bảo vệ con đập ở cửa sông Peresyp, chặn đứng ý đồ tháo nước làm ngập lụt ngoại ô phía đông Odessa và mở đường cho TĐQ xung kích 5 tấn công vào thành phố. 10 giờ sáng 10/4/1944, Hồng quân hoàn toàn làm chủ thành phố Odessa.
Chỉ sau 20 ngày, PDQ Ukraina 3 đã đánh bại 20 sư đoàn Đức và Romania, tiến về phía tây hơn 180km, giải phóng một vùng rộng lớn ở nam Ukraina, mở cánh cửa vào vùng nam Moldova và Balkan.
>>> Đọc tin thế giới trên Vietnamnet
Nguyên Phong
Trận chiến giúp Liên Xô phá tan giấc mơ chiếm Kiev của Hitler
Khu vực Korsun–Shevchenkovsky nằm trên hữu ngạn sông Dnepr, trước đây thuộc tỉnh Uman, nay thuộc tỉnh Cherkasy, Ukraina.
">
